ธรรมธารา

การวิพากษ์แนวคิดของบรอนวิน ฟินนิแกน ในบทความ "การเสี่ยงโชคของพระพุทธเจ้าและการเดิมพันของปัสกาล"

2025-04-18T14:14:58+07:00

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์คือการวิพากษ์แนวคิดของบรอนวิน ฟินนิแกนในบทความการเสี่ยงโชคของพระพุทธเจ้าและการเดิมพันของปัสกาล โดยศึกษาจากงานที่เกี่ยวข้องกับบทความนี้เป็นหลัก วิธีการวิจัย คือการโต้แย้งเชิงปรัชญา ฟินนิแกนได้เสนอแนวคิดสำคัญไว้ 6 ประการคือ (1) พระพุทธเจ้าและปัสกาลใช้เหตุผลชนิดเดียวกันในการเดิมพัน ได้แก่ การใช้เหตุผลแบบครอบงำ เป็นต้น ซึ่งผู้วิจัยเห็นด้วย (2) การเดิมพันของพระพุทธเจ้าไม่ได้กล่าวถึงคุณค่าอนันต์ ผู้วิจัยไม่เห็นด้วยเพราะในอปัณณกสูตรกล่าวถึงนิพพานซึ่งอาจจัดเป็นคุณค่าอนันต์ในพระพุทธศาสนาได้ (3) ไม่มีหลักฐานเรื่องกรรมและการเกิดใหม่ ผู้วิจัยไม่เห็นด้วยเพราะกรณีศึกษาคนระลึกชาติอาจเป็นหลักฐานได้และบางกรณีความจริงกับหลักฐานไม่จำเป็นต้องมาคู่กัน (4) การเดิมพันในอปัณณกสูตรขัดแย้งกับกาลามสูตรเพราะไม่มีการพิสูจน์ความจริงจนรู้ได้ด้วยตนเองโดยการนั่งสมาธิ ผู้วิจัยไม่เห็นด้วยเพราะบางกรณีการรู้ด้วยตนเองใช้จินตามยปัญญาได้ (5) หลักอนัตตาไม่สอดคล้องกับการกลับชาติมาเกิด ผู้วิจัยไม่เห็นด้วยเพราะการตายแล้วเกิดใหม่ของขันธ์ 5 อธิบายได้ด้วยกฎไตรลักษณ์ ธัมมสันตติ และปฏิจจสมุปบาท (6) การเดิมพันในอปัณณกสูตรไม่สมเหตุสมผลในกรณีที่คาดหวังว่า คนที่ยอมรับเรื่องกรรมและการเกิดใหม่จะประพฤติดี ผู้วิจัยไม่เห็นด้วยและได้โต้แย้งด้วยงานวิจัยเกี่ยวกับความเชื่อเรื่องสวรรค์และนรก และงานวิจัยเรื่องประสิทธิผลของภาพคำเตือนบนซองบุหรี่ สำหรับคนที่ปฏิเสธกรรมและการเกิดใหม่แล้วประพฤติผิดก็ทำนองเดียวกัน

การพัฒนาระบบเทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการอนุรักษ์และศึกษาเอกสารตัวเขียน (R1, D1)

2025-04-08T14:08:00+07:00

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 2 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาระบบเทคโนโลยีสารสนเทศสำหรับการอนุรักษ์และศึกษาเอกสารตัวเขียน 2) เพื่อพัฒนาระบบเทคโนโลยีสารสนเทศสำหรับการอนุรักษ์และศึกษาเอกสารตัวเขียน โดยแบ่งเป็น 2 ระยะ คือ (1) การศึกษา (R1) จากเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง ร่วมกับการสัมภาษณ์ผู้เชี่ยวชาญด้านเอกสารตัวเขียน 20 คน สัมภาษณ์ผู้เชี่ยวชาญด้านเทคโนโลยี 5 คน และ (2) การพัฒนา (D1) โดยใช้แนวทางการคิดเชิงออกแบบ (Design Thinking) เป็นงานวิจัยแบบวิจัยและพัฒนา ใช้วิธีการวิจัยแบบผสานวิธี กลุ่มประชากร คือ ผู้ทำงานเกี่ยวกับเอกสารตัวเขียนในประเทศไทย กลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญ คือ กลุ่มผู้เชี่ยวชาญด้านเอกสารตัวเขียนและกลุ่มผู้เชี่ยวชาญด้านเทคโนโลยี ใช้วิธีวิเคราะห์ข้อมูลเชิงเนื้อหา
ผลการวิจัยพบว่า 1) ผลการศึกษา: 1. การทำงานด้านเอกสารตัวเขียนมีหลายด้าน ดังนี้ การสร้างความมีส่วนร่วม การอนุรักษ์ การศึกษา การวิจัย แต่การทำงานเหล่านี้ยังขาดการนำระบบเทคโนโลยีสารสนเทศที่ทันสมัยมาประยุกต์ใช้ร่วมกัน 2. ระบบเทคโนโลยีสารสนเทศด้านเอกสารตัวเขียนที่มีอยู่ในปัจจุบันมีปัญหา 3 ประการ ได้แก่ รองรับเฉพาะมาตรฐานการทำงานของหน่วยงานตนเอง ทำงานบนฐานเทคโนโลยี Web 1.0 ขาดระบบส่วนต่อประสานโปรแกรมประยุกต์ (API) 2) ผลการพัฒนา: ระบบเทคโนโลยีสารสนเทศมีองค์ประกอบสำคัญ ดังนี้ ระบบฐานข้อมูล ระบบส่วนต่อประสานโปรแกรมประยุกต์ และแอปพลิเคชัน โดยมีคุณสมบัติพื้นฐาน 3 ประการ ได้แก่ รองรับมาตรฐานการทำงานของกลุ่มงานเอกสารตัวเขียนทุกกลุ่ม ทำงานบนฐานเทคโนโลยี Web 2.0 มีระบบส่วนต่อประสานโปรแกรมประยุกต์ (API) โดยต้องคำนึงถึงด้านการใช้งาน ด้านประสบการณ์การใช้งาน และด้านรูปลักษณ์โปรแกรม เพื่อช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานด้านการอนุรักษ์ จัดเก็บ ค้นคว้า และวิจัยเอกสารตัวเขียน ทำให้เกิดประสิทธิผลเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยยะสำคัญ

ท่าทีของพระพุทธเจ้าต่อปัญหาทางอภิปรัชญาในพุทธปรัชญาเถรวาท

2025-03-15T15:30:22+07:00

บทความวิจัยนี้มุ่งศึกษาท่าทีของพระพุทธเจ้าต่อปัญหาอภิปรัชญาในพระพุทธศาสนาเถรวาท งานวิจัยนี้มีพื้นฐานมาจากข้อสังเกตว่า นักวิชาการจำนวนหนึ่งสนใจศึกษาอัพยากตปัญหา หรือปัญหาที่พระพุทธเจ้าไม่ทรงพยากรณ์ว่า เป็นปัญหาอภิปรัชญาประเภทหนึ่งในพุทธปรัชญา โดยผู้วิจัยตั้งคำถามว่าจริงหรือไม่ที่ปัญหาอภิปรัชญาทั้งหมดเป็นปัญหาที่พระพุทธเจ้าไม่ทรงพยากรณ์
ผลการวิจัยพบว่า ปัญหาอภิปรัชญาในพระพุทธศาสนาสามารถแบ่งได้อย่างน้อยสองกลุ่ม กลุ่มแรกคือ ปัญหาที่พระพุทธเจ้าไม่ทรงพยากรณ์ (อัพยากตปัญหา) ซึ่งมักเกี่ยวข้องกับทิฏฐิสุดโต่ง (อันตคาหิกทิฏฐิ) ที่ไม่เป็นไปเพื่อการดับทุกข์และไม่เป็นประโยชน์ต่อการประพฤติพรหมจรรย์ ในแง่มุมของตรรกวิทยาแห่งคำถาม (Erotetic Logic) คำถามเหล่านี้ไม่ใช่ประโยคบ่งชี้ที่สามารถยืนยันหรือปฏิเสธได้โดยตรง การไม่ทรงพยากรณ์จึงเป็นการปฏิเสธกรอบโครงสร้างของคำถามที่ผิดในเชิงตรรกะซึ่งมักปรากฏในรูปแบบของประโยคจตุกโกฏิ
กลุ่มที่สองคือ ปัญหาอภิปรัชญาประเภทอื่น ๆ ที่พระพุทธเจ้าทรงพยากรณ์ ปัญหาในกลุ่มนี้สะท้อนถึงแนวคิดเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับโลกภายนอก ซึ่งถือเป็นปัญหาอภิปรัชญาที่เกี่ยวกับธรรมชาติของมนุษย์ เช่น เรื่องขันธ์ 5 เป็นอนัตตา กฎแห่งกรรม นิยามของคำว่า โลก เป็นต้น หัวใจสำคัญของปัญหาอภิปรัชญากลุ่มนี้ คือ รูปแบบของคำถามไม่ได้ผูกมาในรูปประโยคที่บังคับให้ตอบยืนยันหรือปฏิเสธโดยตรง แต่ต้องการทราบว่าในประเด็นเหล่านั้น พระพุทธองค์ทรงสอนอะไรและคำตอบเหล่านั้นจะนำไปสู่การหลุดพ้นได้อย่างไร ดังนั้น ท่าทีของพระพุทธเจ้าต่อปัญหาอภิปรัชญาจึงมิใช่การปฏิเสธโดยสิ้นเชิง แต่เป็นการเลือกตอบโดยยึดหลักว่า คำตอบนั้นต้องน้อมนำไปสู่การปฏิบัติเพื่อการหลุดพ้น การไม่ทรงพยากรณ์ปัญหาบางอย่างเป็นการปฏิเสธโครงสร้างและสมมติฐานของคำถามที่ผิดตั้งแต่ต้นและไม่เป็นประโยชน์ต่อการบรรลุธรรม

สังคมและการเมืองในอุดมคติทางพระพุทธศาสนา

2025-03-11T09:55:30+07:00

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาบริบททางสังคมและการเมืองที่ปรากฏในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนาเถรวาท 2) เพื่อวิเคราะห์สังคมและการเมืองในอุดมคติจากมุมมองของพระพุทธศาสนาเถรวาท และ 3) เพื่อเสนอสังคมและการเมืองในอุดมคติสำหรับพระพุทธศาสนาเถรวาท ในสังคมไทย เป็นการวิจัยเอกสารโดยเน้นคัมภีร์พระไตรปิฎกและคัมภีร์ชั้นรองลงมาอื่น ๆ ผลการวิจัยพบว่า ภายใต้บริบททางสังคมยุคร่วมสมัยกับพระพุทธเจ้า ผู้คนส่วนใหญ่ถูกครอบงำด้วยระบบวรรณะ 4 ใช้ชีวิตกันไปตามยถากรรม ในทางการเมืองการปกครองมีการแบ่งเป็นรัฐและแต่ละรัฐก็มีอธิปไตยเป็นของตนเอง หลายแห่งปกครองแบบราชาธิปไตยและบางแห่งปกครองแบบสามัคคีธรรมหรือสหพันธรัฐ เจ้าชายสิทธัตถะทรงเห็นปัญหาทั้งในเชิงปัจเจกและเชิงโครงสร้างของสังคมซึ่งโดยรวมก็คือ มองเห็นทุกข์ โดยทุกข์ระดับปัจเจกก็คือ เกิด แก่ เจ็บ ตาย และความหลงระเริงในชีวิต ส่วนทุกข์ระดับสังคมคือ ระบบวรรณะ 4 ที่แบ่งชนชั้นตามชาติกำเนิด จึงเสด็จออกผนวชแล้วได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า ทรงชี้ทางแก้ทุกข์ ในระดับปัจเจก คือ อริยมรรคมีองค์ 8 และทุกข์ทางสังคมโดยการออกจากระบบวรรณะ 4 เป็นคนนอกวรรณะ โดยการสร้างสังคมแห่งสังฆะหรือพุทธบริษัท 4 ที่มีชีวิตเป็นอิสระไม่ถูกผูกมัดด้วยข้อจำกัดของระบบเดิม โดยยึดพระธรรมวินัยเป็นธรรมนูญสูงสุด ดังนั้น วงการพระพุทธศาสนาไทยจึงควรสร้างองค์กรหรือสังคมที่อิสระไม่อิงกับอำนาจรัฐ แต่ควรปกครองกันเองตามหลักพระธรรมวินัย เน้นเจริญสติและพัฒนาปัญญาเพื่อมุ่งปลดปล่อยตนเองและสังคมให้พ้นจากทุกข์หรือปัญหาต่าง ๆ บนพื้นฐานของหลักพุทธธรรมที่ปรับให้เข้ากับสถานการณ์โลกที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว

ทรรศนะเรื่ององค์ฌานในคัมภีร์อภิธรรมโกศภาษยะของวสุพันธุ

2025-04-03T15:11:45+07:00

ในคัมภีร์อภิธรรมโกศภาษยะ นิรเทศะที่ 8 สมาปัตตินิรเทศะ วสุพันธุแสดงองค์ฌานไว้ 2 ที่ แต่กลับแจกแจงจำนวนองค์ฌานไว้ไม่เท่ากัน จากการศึกษางานวิจัยที่ผ่านมา อาจทำให้เกิดข้อสงสัยว่า วสุพันธุเห็นด้วยกับการแจกแจงองค์ฌานตามจารีตของนิกายสรวาสติวาทหรือไม่ อีกทั้งไม่อาจอธิบายองค์ฌานตามการจัดแบ่งของวสุพันธุที่ขัดกันนี้ได้ ผู้วิจัยเสนอว่า วสุพันธุกำลังเสนอการการจัดแบ่งองค์ฌานใหม่ตามทฤษฎีของท่าน โดยนำการจัดแบ่งองค์ฌานตามจารีตขึ้นมาเป็น “ต้นแบบ” และใช้วิภาษวิธีเพื่อโต้แย้งการจัดแบ่งองค์ฌานตามจารีตผ่านการอ้างพระสูตร

ผลการวิจัยพบว่า การจัดองค์ฌานตามจารีตสรวาสติวาท ค่อนข้างคล้อยตามพุทธพจน์ที่อธิบายสภาวะการได้ฌานแต่ละขั้น แต่สำหรับวสุพันธุ หลักเกณฑ์สำคัญที่ใช้กำหนดว่าสภาวธรรมใดเป็นองค์ฌานนั้น สภาวธรรมนั้นต้องมี “การละไป” (apakarśa) เมื่อเข้าสู่ฌานในระดับที่สูงขึ้น เมื่อเปรียบเทียบธรรมที่เป็นองค์ฌานตามจารีตของนิกายสรวาสติวาทกับขององค์ฌานตามเกณฑ์ของวสุพันธุแล้ว สามารถแบ่งได้เป็น 3 กลุ่ม คือ (1) ธรรมที่วสุพันธุจัดเป็นองค์ฌานตรงตามสรวา-สติวาท แต่ตีความต่างจากสรวาสติวาท ได้แก่ วิตกวิจาร (vitarka-vicāra) และสุข (sukha) (2) ธรรมที่วสุพันธุจัดเป็นองค์ฌาน และตีความก็ตรงตามสรวาสติวาท ได้แก่ ปีติ (prīti) และ (3) ธรรมที่วสุพันธุไม่จัดเป็นองค์ฌาน ได้แก่ ความบริสุทธิ์สงบภายใน (adhyātmasaṃprasāda) สติ (smṛti) สัมปชัญญะ (samprajñāna) อุเบกขา (upekṣā) อทุกขมสุขเวทนา (ความรู้สึกไม่ทุกข์ไม่สุข) (aduḥkhāsukhā vedanā) และสมาธิ (samādhi)

แม้จะมีทั้งส่วนที่วสุพันธุเห็นคล้อยตามและเห็นแตกต่างจากสรวาสติวาท แต่วสุพันธุยังคงแสดงองค์ฌานไว้ทั้งหมด และอธิบายไว้อย่างสอดคล้องต้องกัน ทำให้ทรรศนะว่าด้วยองค์ฌานที่นำเสนอมีความสมบูรณ์ และรอบด้าน

พุทธนวัตกรรมการใช้สื่อสร้างสรรค์เพื่อเสริมสร้างพลังจิตอาสาของเยาวชนจังหวัดพระนครศรีอยุธยา

2025-04-04T16:28:51+07:00

การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยแบบผสานวิธี ระหว่างการวิจัยเชิงคุณภาพและการวิจัยเชิงปริมาณ มีวัตถุประสงค์ เพื่อเสนอผลพัฒนาและประเมินผลการใช้พุทธนวัตกรรมการใช้สื่อสร้างสรรค์เพื่อเสริมสร้างพลังจิตอาสาของเยาวชนจังหวัดพระนครศรีอยุธยาเป็นการศึกษาวิจัยแบบผสานวิธีแบบเชิงทดลอง ผู้ให้ข้อมูลสำคัญ ได้แก่ ผู้เชี่ยวชาญด้านพระพุทธศาสนา ด้านจิตวิทยา ด้านจิตอาสาและด้านสื่อสร้างสรรค์ จำนวน 17 รูป/คน กลุ่มตัวอย่าง คือ เยาวชนชั้น ม. 2-3 ในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา จำนวน 30 คน เครื่องมือในการวิจัย ได้แก่ แบบประเมิน สมุดบันทึก การสังเกตแบบมีส่วนร่วม การวิเคราะห์เนื้อหา และวิเคราะห์ข้อมูลด้วยค่าเฉลี่ย ร้อยละ ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน t-test

ผลวิจัยพบว่า 1. คุณลักษณะของจิตอาสาปลูกฝังและส่งเสริมได้โดยบูรณาการหลักไตรสิกขา สังควัตถุ 4 และโยนิโสมนสิการ ประกอบด้วย 1) การสร้างรูปแบบผ่านช่องทางออนไลน์ 2) แนวทางในการสร้างกิจกรรมและการพัฒนาเยาวชนให้รู้จักคิดแบบมีส่วนร่วม เห็นแก่ประโยชน์ส่วนรวม มององค์รวม และกิจกรรมจิตสำนึกสาธารณะ 2. ผลการพัฒนาพุทธนวัตกรรมการใช้สื่อสร้างสรรค์ผ่านกระบวนการ ประกอบด้วยขั้นที่ 1 แนวคิดทฤษฎีพื้นฐาน ขั้นที่ 2 การสร้างรูปแบบ 2 ระยะ ได้แก่ ระยะจัดอบรมกิจกรรม 2 วัน และ ระยะโครงการจิตอาสาสื่อสร้างสรรค์ในชุมชน 30 วัน ผลของกระบวนการพัฒนามี 6 ขั้น ได้แก่ 1) สะพานเชื่อมกัลยาณมิตร 2) การรับรู้ความสามารถของตน 3) หัวใจแห่งจิตอาสา 4) รู้เท่าทันใจ รู้เท่าทันสื่อ 5) Up Skill เสริมสร้างทักษะใหม่บนโลกโซเซียล และ 6) สร้างเครือข่ายพลังเยาวชนจิตอาสารักดีเพื่อชุมชน 3. ผลประเมินการใช้พุทธนวัตกรรมการใช้สื่อสร้างสรรค์เพื่อเสริมสร้างพลังจิตอาสาของเยาวชน พบว่า พุทธนวัตกรรมการใช้สื่อสร้างสรรค์มีความเหมาะสมทั้งในภาพรวมและรายด้าน กลุ่มเยาวชนมีพฤติกรรมจิตอาสาตามแนวพุทธหลังการเข้าร่วมกิจกรรมมีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญที่ระดับ .01

ข้อโต้แย้งต่อคำอธิบายของวิลเลียม เดวิด รอสส์ เกี่ยวกับการใช้อัชฌัตติกญาณในการตัดสินใจทางจริยธรรม

2025-05-01T15:07:17+07:00

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษากรอบความคิดทางญาณวิทยาเชิงจริยศาสตร์ผ่านอัชฌัตติกญาณในการตัดสินทางจริยธรรม ดังที่ปรากฏในงานเขียนของวิลเลียม เดวิด รอสส์ จากหนังสือ The Right and The Good วิธีการศึกษา คือ การวิเคราะห์การอ้างเหตุผลของวิลเลียม เดวิด รอสส์ ที่นำมาสนับสนุนการสร้างบรรทัดฐานทางจริยธรรมโดยใช้อัชฌัตติกญาณ ในส่วนแรกผู้เขียนพบว่า กรอบความคิดพื้นฐานญาณวิทยาเชิงจริยศาสตร์ของรอสส์ที่ว่า หน้าที่ทางจริยธรรมควรเป็นมุมมองที่เน้นเรื่องอดีตและปัจจุบันเป็นหลักแต่ไม่ควรมองไปไกลถึงอนาคต โดยกรอบความคิดดังกล่าวมีการอ้างเหตุผลสนับสนุนที่อาจจะบกพร่อง เพราะระบบจริยธรรมที่ละเลยอนาคตอาจนำไปสู่การใช้เหตุผลทางจริยธรรมที่ไม่สมบูรณ์ โดยละเลยผลกระทบในระยะยาวของการกระทำและหน้าที่ต่อผู้อื่นและคนรุ่นต่อไป และทฤษฎีหน้าที่ทางจริยธรรมแบบพหุนิยม ซึ่งเป็นทฤษฎีที่รอสส์สนับสนุนกลายเป็นเรื่องที่เกี่ยวกับอนาคตไปด้วย แต่รอสส์ไม่สนับสนุนหลักการมองผลลัพธ์ในอนาคต เท่ากับว่าสิ่งที่เขาเสนอจึงมีความขัดแย้งกันเองในตัว ในส่วนที่สองผู้เขียนพบว่า กรอบความคิดทางญาณวิทยาถัดมาที่ว่า อัชฌัตติกญาณ เป็นการหยั่งรู้ภายในที่ช่วยทำให้การตัดสินของคนมีความถูกต้อง โดยกรอบความคิดดังกล่าวมีการอ้างเหตุผลสนับสนุนที่อาจจะบกพร่องเช่นกัน เพราะอัชฌัตติกญาณที่ประจักษ์ชัดในตัวเองของรอสส์นั้นไม่ได้ให้คำตอบที่ประจักษ์ชัดเหมือนความจริงหรือสัจพจน์ทางคณิตศาสตร์ หรือการอนุมานทางตรรกศาสตร์ เพราะวิธีการยังมีความกำกวม และสรุปกฎความเป็นจริงทางจริยธรรมไม่ได้เลย ด้วยการอ้างเหตุผลสนับสนุนที่บกพร่องดังกล่าว จึงทำให้สมมติฐานของข้อสรุปของเขาผิดไปด้วย และทำให้การอ้างเหตุผลของเขานั้นขาดน้ำหนักความน่าเชื่อถือ