การเมืองในขบวนการผลักดันนโยบายการสมรสเท่าเทียม พ.ศ. 2554-2567

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาบริบททาง เศรษฐกิจ สังคม การเมือง ประเทศไทยที่ส่งผลต่อการเคลื่อนไหวผลักดัน ของกลุ่มหลากหลายทางเพศ 2) เพื่อศึกษาเงื่อนไขกระบวนการผลักดันนโยบายสมรสเท่าเทียมของกลุ่มหลากหลายทางเพศ และ 3) เพื่อวิเคราะห์ความสัมพันธ์การเมืองในการกำหนดนโยบายสมรสเท่าเทียมของประเทศไทย พ.ศ. 2554 – 2567 ใช้การวิจัยเชิงคุณภาพ เก็บข้อมูลโดยการสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้ทรงคุณวุฒิที่เกี่ยวข้อง จำนวน 11 คน ใช้วิธีการคัดเลือกแบบเจาะจง และใช้การวิเคราะห์เชิงเนื้อหา

ผลการวิจัยพบว่า 1) บริบททางเศรษฐกิจ สังคม และการเมืองของประเทศไทยแบ่งเป็น 4 ช่วง ได้แก่(1) ช่วงรัฐบาลนางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร (พ.ศ. 2554-2557) บริบทการเมืองเปิดกว้างและเศรษฐกิจเติบโต ส่งผลให้เกิดการผลักดันร่างพระราชบัญญัติคู่ชีวิต (2) ช่วงรัฐบาลพลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา (พ.ศ. 2557-2562) การเมืองถูกควบคุมเข้มงวด แต่ช่วงปลายเริ่มมีการยอมรับสิทธิและเสนอร่างพระราชบัญญัติคู่ชีวิต (3) ช่วงที่พลเอกประยุทธ์ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีอีกครั้ง (พ.ศ. 2562-2566) บรรยากาศการเมืองเปิดกว้าง มีการเสนอร่างกฎหมายสมรสเท่าเทียมและคู่ชีวิตอีกครั้ง (4) ช่วงรัฐบาลนายเศรษฐา ทวีสิน (พ.ศ. 2566-2567) เศรษฐกิจฟื้นตัวหลังโควิด-19 และมีการเลือกตั้ง ส่งผลให้ร่างพระราชบัญญัติสมรสเท่าเทียมผ่านสภาเป็นครั้งแรกเมื่อวันที่ 27 มีนาคม พ.ศ. 2567 2) เงื่อนไขกระบวนการผลักดันนโยบายพบว่า (1) การรวมกลุ่มของกลุ่มหลากหลายทางเพศและองค์กรภาคประชาสังคมเป็นปัจจัยสำคัญในการผลักดันนโยบาย (2) การเคลื่อนไหวทางสังคมผ่านกิจกรรมชุมนุมและโซเชียลมีเดียช่วยสร้างความตระหนักและสนับสนุนการเปลี่ยนแปลงกฎหมาย (3) ปัจจัยโครงสร้างทางกฎหมายทั้งที่สนับสนุนและจำกัดการเคลื่อนไหวมีผลต่อความสำเร็จในการเรียกร้องสิทธิ 4) ความสัมพันธ์ทางการเมืองพบว่า (1) ช่วงปี 2554-2557 บริบทการเมืองเปิดกว้าง รัฐบาลพยายามผลักดันนโยบายความเท่าเทียม (2) หลังรัฐประหารปี 2557 บรรยากาศการเมืองเปลี่ยนเป็นควบคุมและจำกัดเสรีภาพ (3) บริบทเศรษฐกิจเติบโตดีในช่วงก่อนรัฐประหารและชะลอตัวหลังรัฐประหาร (4) สังคมเริ่มเปิดรับความหลากหลายทางเพศมากขึ้นก่อนรัฐประหาร แต่การเคลื่อนไหวถูกจำกัดหลังรัฐประหาร (5) ระหว่างปี 2562-2566 ยังคงมีการผลักดันกฎหมายสมรสเท่าเทียมโดยใช้กลยุทธ์การรณรงค์ผ่านโซเชียลมีเดียและความร่วมมือกับองค์กรสิทธิมนุษยชน จนกฎหมายผ่านสภาในปี 2567

สรุปได้ว่า การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองและบริบททางเศรษฐกิจสังคมมีผลอย่างมากต่อการเคลื่อนไหวและผลักดันนโยบายสมรสเท่าเทียมในประเทศไทย