A Future Approach of Muang Fai Irrigation Systems in Urban Area of Chiang Mai Province: A Systematic Review
Article Sidebar
Main Article Content
Abstract
The Muang Fai irrigation system is a form of indigenous water management wisdom in Northern Thailand that has existed for centuries, deeply intertwined with the region’s culture, way of life, and community-based ecosystems. This article aims to explore future directions for the Muang Fai system through three key objectives: (1) to review the body of knowledge related to various aspects of the Muang Fai system, (2) to examine the transformation of the system within urban Chiang Mai, and (3) to propose approaches, models, and research methodologies that align with its future development. A systematic review of literature on the Muang Fai system was conducted across multiple dimensions. The study identifies five primary themes in existing research on Muang Fai: (1) geography, (2) history, society, and culture (3) economics and livelihoods, (4), legal frameworks, and (5) ecology and the environment. The Muang Fai system demonstrates several strengths, particularly its low-cost, highly efficient water management at the local community level and its role in reinforcing community resilience. However, significant transformations within urban Chiang Mai have arisen due to changes in social contexts, urban expansion, lifestyle shifts, and government policies—factors that critically affect the sustainability of the Muang Fai system. This article highlights existing knowledge gaps that warrant further study and proposes development strategies that align with contemporary social contexts. These include the integration of technology, geoinformatics systems, and community-based knowledge enhancement, ensuring that the Muang Fai system can evolve in harmony with modern and future societal dynamics.
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
References
Bhoomiboonchoo, C. (2018). The recognition of Muang Fai water resource management customary law for the sustainable development of Thailand [Doctoral dissertation, Western Sydney University]. Western Sydney University ResearchDirect. Retrieved from https://hdl.handle.net/1959.7/uws:52107.
Chayan, V. (1984). Community Institutions and Local-level Resource Management: A Case Study of a Traditional Irrigation System in Northern Thailand. Paper presented at the seminar on "Managing Renewable Resources: Historical and Contemporary Perspectives," Sapporo, Japan.
Chuenchum, P., Meneesrikum, C., & Warunpitikul, W. (2024). Community participation and effective water management: A study on water user organizations (WUOs) in Thailand. World Development Perspectives, 34, 100487. Retrieved from https://doi.org/10.1016/j.wdp.2024.100487
Fung, Z., Parton, K. A., & Ma, H. O. (2019). Mapping the social impacts of small dams in the Ing River Basin, northern Thailand. Ambio, 48(4), 389–403. Retrieved from https://doi.org/10.1007/s13280-018-1062-7
Lattalaporn, P. (2018). The recognition of Muang Fai water resource management customary law for
the sustainable development of Thailand [Doctoral dissertation, Western Sydney University].
Western Sydney University ResearchDirect. Retrieved from https://researchdirect.westernsydney.edu.au/islandora/object/uws:52107
Mollinga, P. P. (2003). On the Waterfront: Water Distribution, Technology and Agrarian Change in a South Indian Canal Irrigation System. Orient Longman.
Mungsunti, A. (2014). A communal irrigation system, farming productivity and water use efficiency: The case of ‘Muang Fai’ in Northern Thailand [Unpublished doctoral dissertation]. University of New England.
Mungsunti, A., & Parton, K. A. (2017). Estimating the economic and environmental benefits of a traditional communal water irrigation system: The case of muang fai in Northern Thailand. Agricultural Water Management, 179, 366–377. Retrieved from https://doi.org/10.1016/j.agwat.2016.05.036
Mungsunti, A., & Parton, K. A. (2017). Economic and environmental benefits of Muang Fai irrigation in Northern Thailand. Agricultural Water Management, 192, 294–303. Retrieved from https://doi.org/10.1016/j.agwat.2017.07.009
Mungsunti, A., & Parton, K. A. (2019). The sustainability of the muang fai irrigation system of northern Thailand. AIMS Environmental Science, 6(2), 77–93. Retrieved from https://doi.org/10.3934/environsci.2019.2.77
Mungsunti, A., & Parton, K. A. (2021). The price of sustainability of a traditional irrigation system: A case study of Muang Fai in Northern Thailand. Sustainability, 13(3), 1375. Retrieved from https://doi.org/10.3390/su13031375
Neef, A., Touch, S., & Chiengthong, J. (2006). The politics and ethics of land concessions in rural Laos. Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 19(2), 153–181.
Neubert, S. (2000). Local participatory water management: The role of communities, private sector, and the state: The example of the Muang Fai irrigation system in Northern Thailand. German Development Institute.
Ounvichit, T. (2008). Structural approach in participatory Muang Fai management. Journal of Drainage and Socio-Technology, 3(1), 40–45.
Ounvichit, T. (2011). Equal water sharing in scarcity: Case study of Chaisombat Muang Fai, Thailand. Paddy and Water Environment, 9(3), 343–351. Retrieved from https://doi.org/10.1007/s10333-010-0245-z.
Sirisup, S., Assarut, T., & H-Kittikun, A. (2021). The price of sustainability of a traditional irrigation system in Northern Thailand. Sustainability, 13(3), 1375. Retrieved from https://doi.org/10.3390/su13031375.
Supriyasilp, T., Pongput, K., & Boonyanupong, S. (2021). Enhanced water management for Muang Fai irrigation systems through remote sensing and SWOT analysis. Water Resources Management, 35(10), 3791–3808. Retrieved from https://doi.org/10.1007/s11269-020-02724-z.
Teo, E. A. (2018). Ping River palaeochannels: A review of evidence across historical literature, archaeology and geoscience. Chiang Mai University Journal of Natural Sciences, 17(4), 373–393. Retrieved from https://cmuj.cmu.ac.th/asr/journal_de.php?id=150.
Wittayapak, C. & Dearden, P. (1999). Decision-Making Arrangements in Community-Based Watershed Managementin Northern Thailand. Society and Natural Resources. 12. 10.1080/089419299279380. UNESCO. (2022). World Water Development Report 2022: Groundwater – Making the Invisible Visible. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Retrieved from https://unesdoc.unesco.org/.
Uraivan, T-K-Y. (1990). The Karen and the Muang Fai Irrigation System of Northern Thailand. In Social Organization and the Applications of Anthropology: Essays in Honor of Lauriston Sharp. Cornell University Press.
กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม. (2558). มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ ประจำปีพุทธศักราช 2558. กรุงเทพฯ:
กิตติพงษ์ วุฒิจำนงค์. (2541). ค่าธรรมเนียมในการใช้น้ำของโครงการชลประทานประเภทต่าง ๆ. สืบค้นจาก http://webpac.library.mju.ac.th:8080/mm/fulltext/research/2550/kittipong_wuttijamnong_2541/fulltext.pdf.
คณะทำงานโครงการเสริมสร้างความเข้มแข็งองค์กรผู้ใช้น้ำระบบเหมืองฝายพญาคำ. (2558). รูปแบบการบริหารจัดการน้ำขององค์กรผู้ใช้น้ำระบบเหมืองฝาย กรณีศึกษาฝายพญาคำ จังหวัดลำพูน. สถาบันชุมชนท้องถิ่นพัฒนา.
คณาภรณ์ ธนูธรรมเจริญ, สุชาดา รัตนพิบูลย์, & ฐาปนันท์ นิพิฏฐกุล. (2554). ระบบจัดการเหมืองฝายกับสิทธิชุมชน: ศึกษาเปรียบเทียบกฎหมายปัจจุบันกับกฎหมายมังรายศาสตร์. วารสารกฎหมาย, 4(8), 42–62.
ชัชวาลย์ ทองดีเลิศ (2549). องค์กรชุมชนกับการปฏิรูปสังคมและการเมือง. วิทยาลัยการจัดการทางสังคม.
ชัชชวาล ทองดีเลิศ. (2562). เหมืองฝาย มรดกภูมิปัญญาจัดการน้ำของคนเหนือ.
ชยันต์ วรรธนะภูติ. (2531). แนวความคิดเกี่ยวกับสิทธิชุมชน. สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
ชยันต์ วรรธนะภูติ, อานันท์ กาญจนพันธุ์, และ นิติเนื่อง จิระทรัพย์. (2562). พลวัตของระบบเหมืองฝายในลุ่มน้ำปิง: ความท้าทายและการปรับตัว. สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
ชยาณัญ มณีวรรณ. (2564). แนวทางการพัฒนาเมืองที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมจากภูมิทัศน์วัฒนธรรม: กรณีศึกษาพื้นที่รอบมหาวิทยาลัยพะเยา. วารสารสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น, 22(2), 89–108.
เชาวลิต สิมสวย. (2556). ปัจจัยที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการบริหารจัดการน้ำในระบบเหมืองฝายเพื่อการเกษตรในพื้นที่ลุ่มน้ำขาน. วารสารวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยราชภัฏบุรีรัมย์, 8(2), 91–102.
เชาวลิต สิมสวย. (2556). พัฒนาการและการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการจัดการน้ำเพื่อการเกษตรในพื้นที่ลุ่มน้ำแม่ขาน จังหวัดเชียงใหม่. วารสารร่มพฤกษ์ มหาวิทยาลัยเกริก, 31, 86–114.
ธันวดี ทองคำ. (2563). ภูมิปัญญาเหมืองฝายแม่แรงกับการพัฒนาท้องถิ่น. วารสารมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา, 8(1), 45–61.
ปกรณ์ ธรรมโชติ, & สุภาวดี จิตต์แจ้ง. (2564). การมีส่วนร่วมของชุมชนในการพัฒนาลำเหมืองแม่ข่า. วารสารการพัฒนาชุมชนและคุณภาพชีวิต, 9(3), 120–134.
ปวร มณีสถิตย์. (2559). ความเปลี่ยนแปลงของโครงข่ายลำเหมืองพญาคำ อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ [วิทยานิพนธ์ภูมิสถาปัตยกรรมศาสตรมหาบัณฑิต, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย]. คลังปัญญาจุฬาฯ. สืบค้นจาก https://doi.org/10.58837/CHULA.THE.2016.735.
ประเสริฐ ณ นคร. (2514). มังรายศาสตร์. สำนักนายกรัฐมนตรี.
พรทิพย์ เธียรธีรวิทย์. (2543). การจัดการน้ำในระบบเหมืองฝายของภาคเหนือ. วารสารเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 4, 98–121.
พรพิลัย เลิศวิชา และ สุพรรณนี ศรงฆาร. (2551). การจัดการทรัพยากรน้ำในภาคเหนือ. ใน N. S. Suphunnee Saringkhan, Rungthip Sukkumnoed, Thunyaporn Surapakdee, Duangjai Runrojcharoenkit (บ.ก.), Action for Change by Asia and Pacific Regional Health Impact Assessment Conference (น. 1–27). Healthy Public Policy Foundation (HPPF).
พรพิลัย เลิศวิชา, สุพชัย เมถิน และ นนธชัย นามเทพ. (2552). เชียงใหม่-ลำพูน เขตเศรษฐกิจวัฒนธรรม พลวัตและพัฒนาการ (เดือนฉาย รุ่มจิตร (บ.ก.); พิมพ์ครั้งที่ 1. บริษัทธารปัญญา จำกัด.
พรพิลัย เลิศวิชา, สุพชัย เมถิน และ นนธชัย นามเทพ. (2552). “เหมืองฝาย” จัดการน้ำ จัดการคน บนพื้นฐานภูมิศาสตร์ และวัฒนธรรม. บริษัทธารปัญญา จำกัด.
เพียรพร ดีเทศน์, กอบกุล รายะนาคร, & ชาตรี ชาระมณี. (2561). พลวัตของระบบนิเวศบริการด้านการให้น้ำของโครงข่ายเหมืองฝายในที่ราบเชียงใหม่-ลำพูน. วารสารสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 30(1), 1-32.
ภานุวัฒน์ ชัยชนะ. (2562). คุณค่าของพิธีกรรมเลี้ยงผีเจ้าพ่อขุนตานกับการแก้ปัญหาของชุมชนผู้ใช้น้ำแม่ตานในจังหวัดลำปาง. วารสารวิจิตรศิลป์, 10, 59–70. ภูมิวัฒนธรรม; ภูเขาขุนตาน; ตำนานท้องถิ่น; ผีขุนห้วย; พิธรกรรมเลี้ยงผี
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. (2552). ภูมิปัญญาการจัดการน้ำเหมืองฝายล้านนา. โครงการภูมินิเวศลุ่มน้ำ, สถาบันวิจัยสังคม มช.
วันเพ็ญ สุรฤกษ์. (2528). พัฒนาการทางประวัติความเป็นมาและการจัดการเกี่ยวกับระบบชลประทานในภาคเหนือของประเทศไทย. ภาควิชาภูมิศาสตร์ คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
วิลาศ เทพทา, อรศิริ ปาณินท์ และ วุฒิพงษ์ ทวีวงศ์. (2561). นิเวศวิทยาทางน้ำในระบบเหมืองฝายของพื้นที่เกษตรกรรมในแหล่งต้นน้ำและแหล่งต้นน้ำลำธาร. วารสารวิจัยและพัฒนา วไลยอลงกรณ์ ในพระบรมราชูปถัมภ์, 13(2), 1–11.
สมบูรณ์ บุญชู, & สุมนมาลย์ สิงหะ และคณะ. (2550). รายงานฉบับสมบูรณ์ โครงการ คืนความสัมพันธ์ชุมชนล้านนากับทรัพยากรน้ำ กรณีฝายพญาคำ อ.สารภี จ.เชียงใหม่.
สราวุธ รูปิน และ สุรสวัสดิ์ ศุขสวัสดิ์. (2561). สร้างสรรค์มาจากเหมืองฝายล้านนา. วารสารวิจิตรศิลป์, 9, 95–159.
สุพัฒนวรี ทิพย์เจริญ. (2560). การพัฒนาระบบสารสนเทศเพื่อการบำรุงรักษาต้นไม้ใหญ่: กรณีศึกษาเส้นทางลำเหมืองฝายพญาคำ ตำบลหนองผึ้ง อำเภอสารภี จังหวัดเชียงใหม่. วารสารวิชาการมหาวิทยาลัยฟาร์อีสเทอร์น, 11.
สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ. (2562). แผนแม่บทการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ 20 ปี (พ.ศ.2561–2580). กรุงเทพฯ: สนทช.
สำนักงานชลประทานที่ 1 จังหวัดเชียงใหม่ กรมชลประทาน. (2568). แผนที่สำรวจลำเหมืองพญาคำ ลำเหมือองหนองผึ้ง และลำเหมืองท่าวังตาล. เชียงใหม่:
สำนักงานโยธาธิการและผังเมืองจังหวัดเชียงใหม่. (2555). ผังเมืองรวมจังหวัดเชียงใหม่.
สำนักงานโยธาธิการและผังเมืองจังหวัดเชียงใหม่. (2564). ผังเมืองรวมจังหวัดเชียงใหม่ (ฉบับร่าง).
สำนักประชาสัมพันธ์จังหวัดเชียงใหม่ และ โครงการก่อสร้าง 2 สำนักชลประทานที่ 1. (2548). โครงการประชาสัมพันธ์ประตูระบายน้ำในลำน้ำปิง จังหวัดเชียงใหม่. สืบค้นจาก http://irrigation.rid.go.th/rid1/construction201/FileDown
load/const21.pdf
สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. (2555). เหมืองฝาย: ภูมิปัญญากรจัดการน้ำของชุมชนล้านนา. มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
สุธีรา ชัยสุวรรณ. (2562). ความมั่นคงทางน้ำกับการพัฒนาที่ยั่งยืน. วารสารธรรมศาสตร์, 45(3), 85–101.
สุรัตน์ ชื่นตา. (2567). การศึกษาภูมิปัญญาเหมืองฝายชุมชนลุ่มน้ำคำ จังหวัดเชียงราย. วารสารวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย, 18(1), 90–103.
อานันท์ กาญจนพันธุ์. (2544). พลวัตของชุมชนในการจัดการทรัพยากร: กระบวนทัศน์และนโยบาย. สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.).
อานันท์ กาญจนพันธุ์. (2544). มิติชุมชน: วิธีคิดท้องถิ่นว่าด้วยสิทธิ อำนาจ และการจัดการทรัพยากร. สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
อินทิรา วิทยสมบูรณ์. (2564). เหมืองฝาย ภูมิปัญญาจัดการน้ำโดยชุมชน. ใน คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร (บ.ก.), รวมบทความวิชาการ เนื่องในโอกาสครบ 65 ปี คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร (1 พิมพ์ครั้งที่, น. 432–447). คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร.
อุไรวรรณ ตันกิมหยง. (2533). องค์กรการจัดการน้ำของชาวบ้าน: ระบบเหมืองฝายในล้านนา. โครงการทรัพยากรธรรมชาติและการจัดการสิ่งแวดล้อม, มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
อุษณีย์ ธงไชย. (2552). คติความเชื่อและพิธีกรรมในระบบการจัดการน้ำของชุมชนล้านนา. วารสารดำรงวิชาการ, 8(2), 55-73.
อุษามาศ เสียมภักดี. (2555). พลวัตของระบบเหมืองฝาย: การปะทะระหว่างจารีตและกฎหมายรัฐ. วารสารสังคมศาสตร์, 40(2), 50-75.
เอกวิทย์ เตระดิษฐ์. (2551). สิทธิชุมชนในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ: ศึกษากรณีระบบเหมืองฝาย. สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ.
