บทบาทคณะสงฆ์ไทยในกระบวนการพัฒนาทางการเมือง: ศึกษาวิเคราะห์ เนื้อหาแถลงการณ์คณะสงฆ์ พ.ศ. 2456-ปัจจุบัน

บทคัดย่อ

          วัตถุประสงค์เพื่อศึกษา 1) พัฒนาการที่เป็นจุดเชื่อมโยงของรัฐกับพุทธศาสนาต่อกระบวนการพัฒนาการเมืองไทยที่ปรากฏในเนื้อหาแถลงการณ์คณะสงฆ์ 2) บทบาทคณะสงฆ์ที่ปรากฏในเนื้อหาแถลงการณ์ และ 3) ความสอดคล้องบทบาทคณะสงฆ์ทางการเมืองกับพระธรรมวินัย เป็นการศึกษาวิจัยเชิงคุณภาพ โดยศึกษาเอกสารชั้นต้น คือ “แถลงการณ์คณะสงฆ์ ปี พ.ศ. 2456 – ปัจจุบัน โดยผู้วิจัยใช้แนวคิดของชัยอนันต์ สมุทรวาณิช ที่อธิบาย “กระบวนการในการใช้อำนาจของชนชั้นปกครองในอดีตที่ผ่านมาของรัฐไทย เป็นการสื่อสารการใช้อำนาจที่ต้องการถ่ายทอดลงสู่ผู้ถูกปกครองที่ผ่านความเชื่อถือศรัทธาที่ประชาชนส่วนใหญ่มอบความไว้วางใจ คือ “คณะสงฆ์” ที่รัฐใช้เป็นฐานอำนาจของผู้ทรงไว้ซึ่งศีลธรรม และผู้มีปัญญา ซึ่งทั้งสองชนชั้นมีความสัมพันธ์ที่เป็นมิตรต่อกัน หรือ การเอื้อเฟื้อในประโยชน์ซึ่งกันและกันที่บทบาทของคณะสงฆ์ไทยกับอำนาจที่ผู้วิจัยตีความว่า “เป็นบทบาทในการให้คำปรึกษา” กับรัฐในเหตุการณ์บ้านเมือง ที่รัฐต้องการคำแนะนำ การให้คำปรึกษา และรัฐเป็นผู้ใช้อำนาจทางการเมือง

            ผลการวิเคราะห์ข้อมูลพบว่า 1) พัฒนาการความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างรัฐกับศาสนาที่ปรากฏในเนื้อหาแถลงการณ์คณะสงฆ์แบ่งได้เป็น 4 ยุค (1) ยุคการก่อกำเนิดรัฐ จนถึง กรุงธนบุรี (2) สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้นในรัชกาลที่ 1-4  (3) รัชกาลที่ 5-7 เริ่มปรับเปลี่ยนมาเป็นยุคสมัยใหม่ที่ได้รับอิทธิพลจากชาติ ตะวันตก (4) ยุคต้นหลังจาการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากสมบูรณาญาสิทธิราชย์สู่ระบอบการปกครองประชาธิปไตย รัชกาลที่ 8. 2) บทบาทของคณะสงฆ์ที่ปรากฏในเนื้อหาแถลงการณ์ (1) บทบาทบริหารกิจการพระพุทธศาสนาเป็นการทำหน้าที่ตามบทบาทที่ปรากฏในพระราชบัญญัติการปกครองคณะสงฆ์ และ (2 ) บทบาททางการเมือง (อำนาจแฝง) ประกอบด้วย  บทบาทในการจรรโลงสถาบันพระมหากษัตริย์ และบทบาทในกระบวนการพัฒนาทางการเมืองที่ไม่สามารถที่จะแยกกิจกรรมในการพัฒนาทางเศรษฐกิจและสังคมที่ควบคู่ในทางการเมืองและ 3) ความสอดคล้องกับพระธรรมวินัยที่สังคมไทยยังต้องการหลาย ๆ สถาบันมาร่วมกันพัฒนาสู่รัฐแห่งประชาธิปไตยที่มีความเป็นธรรมอย่างยั่งยืน