ภูมิปัญญาอาหารอัตลักษณ์ ไท-ยวนของชุมชน ตำบลรางบัว อำเภอจอมบึง จังหวัดราชบุรี

บทคัดย่อ

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาภูมิปัญญาอาหารอัตลักษณ์ไท-ยวนของชุมชนตำบลรางบัว อำเภอจอมบึง จังหวัดราชบุรี โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ มุ่งเน้นการเก็บข้อมูลจากแหล่งข้อมูลบุคคลและเอกสารที่เกี่ยวข้อง ผู้ให้ข้อมูลหลักคือปราชญ์ชาวบ้านด้านอาหารไทย-ยวนจำนวน 10 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย ได้แก่ แบบสัมภาษณ์แบบไม่มีโครงสร้าง การสังเกตภาคสนาม และการสนทนากลุ่ม โดยดำเนินการร่วมกับนักศึกษาที่ลงทะเบียนในรายวิชาการดำเนินงานและการบริการอาหารและเครื่องดื่ม ข้อมูลที่ได้ถูกวิเคราะห์ด้วยเทคนิคการวิเคราะห์เนื้อหา (Content Analysis) และการวิเคราะห์เชิงพรรณนา (Descriptive Analysis)

ผลการวิจัยพบว่า ภูมิปัญญาอาหารไทย-ยวนในชุมชนตำบลรางบัวมีลักษณะเฉพาะที่สะท้อนถึงความสัมพันธ์ระหว่างคนกับธรรมชาติ การเลือกใช้วัตถุดิบจากท้องถิ่น เช่น ผักพื้นบ้าน เห็ดป่า ปลาแม่น้ำ และสมุนไพร เป็นการใช้ทรัพยากรอย่างรู้คุณค่า สอดคล้องกับแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ด้านวิธีการปรุงอาหารยังคงรักษารูปแบบดั้งเดิม เช่น การนึ่ง การย่าง การตำ และการหมัก โดยใช้อุปกรณ์พื้นบ้าน เช่น หม้อดิน เตาฟืน และครกหิน เมนูอาหารที่ได้รับการกล่าวถึงบ่อยครั้ง ได้แก่ ข้าวแคบ แกงบอน น้ำพริกถั่วเน่า และขนมเกลือ ซึ่งล้วนมีความหมายเชิงวัฒนธรรมและพิธีกรรม  การจัดสำรับอาหารในงานบุญ เช่น งานแต่ง งานขึ้นบ้านใหม่ และงานทำบุญประจำปี มักใช้ขันโตกในการต้อนรับแขก แสดงถึงความเคารพและความเอื้ออาทร การถ่ายทอดองค์ความรู้เกิดขึ้นผ่านการฝึกปฏิบัติจริงในครัวเรือน โดยมีผู้สูงอายุเป็นผู้ถ่ายทอดให้แก่คนรุ่นใหม่ ซึ่งสอดคล้องกับแนวคิดการเรียนรู้เชิงประสบการณ์ของ Kolb (1984) และแนวคิดบริบททางสังคมของการเรียนรู้ของ Vygotsky (1978) ข้อเสนอแนะจากการวิจัย ได้แก่ การจัดทำฐานข้อมูลภูมิปัญญาอาหารไทย-ยวนในรูปแบบเอกสารและสื่อดิจิทัล การส่งเสริมกิจกรรมถ่ายทอดองค์ความรู้ การบูรณาการภูมิปัญญาเข้าสู่หลักสูตรการเรียนการสอน การพัฒนาเศรษฐกิจชุมชนผ่านผลิตภัณฑ์อาหารและการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม รวมถึงการสนับสนุนจากภาครัฐในการขึ้นทะเบียนอาหารไทย-ยวนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ ผลการศึกษานี้ชี้ให้เห็นว่า ภูมิปัญญาอาหารไทย-ยวนเป็นองค์ความรู้ที่มีคุณค่าในหลายมิติ ทั้งด้านวัฒนธรรม สุขภาพ เศรษฐกิจ และการศึกษา ซึ่งควรได้รับการส่งเสริมและอนุรักษ์อย่างเป็นระบบ เพื่อสร้างความเข้มแข็งให้กับชุมชนและสืบสานอัตลักษณ์ท้องถิ่นอย่างยั่งยืน