ปฎิจจสมุปบาท : ศาสตร์แห่งการใช้เหตุผลในการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน

บทคัดย่อ

บทคัดย่อ

           บทความนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความหมายของปฏิจจสมุปบาทตามคัมภีร์พระพุทธศาสนา เพื่อศึกษาความหมายของปฏิจจสมุปบาทตามทัศนะของนักปราชญ์ทางพระพุทธศาสนา และเพื่อศึกษาการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานโดยใช้หลักปฏิจจสมุปบาทเป็นฐานในการปฏิบัติ โดยศึกษาข้อมูลจากแหล่งข้อมูลชั้นปฐมภูมิ ได้แก่ พระไตรปิฎกและอรรถกถา และแหล่งข้อมูลชั้นทุติยภูมิ ได้แก่ ตำรา หนังสือ งานวิจัย และเอกสารอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง ผลการศึกษาพบว่า ความหมายของปฏิจจสมุปบาทตามคัมภีร์พระพุทธศาสนา หมายถึง การเกิดขึ้นพร้อมแห่งธรรมทั้งหลาย เพราะอาศัยกัน หรือธรรมที่อาศัยกันเกิดขึ้นพร้อม ส่วนความหมายของปฏิจจสมุปบาทตามทัศนะของนักปราชญ์ หมายถึงวงจรของเหตุผล โดยหาที่สุดไม่ได้ แนวคิดเหล่านี้เรียกว่า “ศาสตร์แห่งการให้เหตุผล” ที่ปรากฏในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาตามหลักสติปัฏฐาน 4  คือ พิจารณาเห็นธรรมเป็นเหตุเกิดขึ้นในกาย เวทนา จิต และธรรม ทำให้เกิดความเบื่อหน่าย คลายกำหนัด สามารถละคลายความยินดีลงได้ ผู้ปรารถนาความเป็นจริงตามเหตุผล ควรยินดีในการภาวนาอยู่เป็นนิตย์ การปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานโดยใช้หลักปฏิจจสมุปบาทเป็นฐานนั้น ทำให้ทราบหลักความจริงของไตรลักษณ์ คือการเกิดดับของสังขารได้อย่างชัดเจนขึ้น การปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน เพื่อให้เข้าถึงปัญญาที่สามารถเห็นแจ้งกระบวนการหมุนเวียนโดยใช้หลักปฏิจจสมุปบาทเป็นฐาน ซึ่งเป็นกระบวนการของการใช้เหตุผลที่เป็นประโยชน์ต่อการดำเนินชีวิต ทำให้ผู้ปฏิบัติเห็นธรรมอันเป็นเหตุเกิดขึ้นในกาย เวทนา จิต และธรรม ผู้ปฏิบัติย่อมกำหนดรู้เวทนาในปฏิจจสมุปบาท ฝ่ายเหตุไปด้วยกัน โดยที่เวทนานั้นมีผัสสะเป็นปัจจัยให้เวทนาเกิด ดังนั้น การรู้แจ้งหลักปฏิจจสมุปบาทจึงมีความสำคัญต่อการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานได้อย่างแท้จริง