กลวิธีในการแสดง: บทบาทหนุมานในการแสดงโขนตอน ศึกวิรุญจำบัง

บทคัดย่อ

บทความวิจัยฉบับนี้มุ่งเน้นศึกษากระบวนการรบของหนุมานในเรื่องรามเกียรติ์ตอนศึกวิรุญจำบัง ตามแนวทางครูกรี วรศะริน ศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปะการแสดง (นาฏศิลป์-โขน) พ.ศ. 2531 โดยศึกษาผ่านอาจารย์วิโรจน์ อยู่สวัสดิ์ ผู้เชี่ยวชาญนาฏศิลป์ไทยจากสถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ ผู้ได้รับถ่ายทอด การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์องค์ประกอบการแสดงกระบวนการรบหนุมานรบวิรุญจำบังในการแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ ตอนศึกวิรุญจำบัง มีวิธีการดำเนินงานวิจัยเชิงคุณภาพ โดยลงภาคสนามปฏิบัติท่ารำและเก็บรวบรวมข้อมูลจากเอกสารวิชาการเพื่อนำมาวิเคราะห์กระบวนการรบหนุมานรบวิรุญจำบัง

            ผลการวิจัยพบว่า กระบวนการรบในการแสดงโขนประเภทโขนหน้าจอ เรื่องรามเกียรติ์ตอนศึกวิรุญจำบังตามบทพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 2 ในกระบวนการรบหนุมานรบวิรุญจำบังแบ่งออกเป็น       3 กระบวนการ ได้แก่ 1) กระบวนการค้นฟองน้ำของหนุมาน ประกอบด้วยกระบวนท่าติดตามและกระบวนท่าค้นฟองน้ำของหนุมาน 2) กระบวนการรบของหนุมานรบวิรุญจำบัง ประกอบด้วย กระบวนท่าท้ารบ กระบวนท่าเตรียมตัวรบ กระบวนท่ารบและกระบวนท่าแย่งกระบอง 3) กระบวนการสังหารวิรุญจำบัง ประกอบด้วยกระบวนท่าตีวิรุญจำบังด้วยกระบอง และกระบวนท่าเดินทางของหนุมาน โดยใช้เพลงหน้าพาทย์ที่กำหนดตามจารีตประกอบการแสดงตามครูกรี วรศะริน ได้รับการถ่ายทอดจากกรมมหรสพ โครงสร้างกระบวนท่ารบที่ปรากฏได้นำรูปแบบของกระบวนท่ารบที่เกิดขึ้นมาเป็นแบบแผน กระบวนท่ารบลิงรบยักษ์ และกระบวนท่าที่รังสรรค์ขึ้น ซึ่งมีท่าเป็นเอกลักษณ์และท่าเฉพาะของตอนศึก วิรุญจำบังได้แก่ ท่าค้นฟองน้ำ ท่าลอยหลัง และท่าตีสังหารวิรุญจำบัง