การสร้างสรรค์นาฏยศิลป์จากความเพิกเฉยของมนุษย์ต่อปัญหาสภาวะแวดล้อมโลก

บทคัดย่อ

ความเป็นเมืองส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิต พฤติกรรม และภาวะสุขภาพ จนไปถึงการเป็นสาเหตุของปัญหาสิ่งแวดล้อม จากรายงานว่า ปี พ.ศ. 2551 ประชากรโลกมากกว่าครึ่งหนึ่งอาศัยอยู่ในเขตเมืองเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์โลก ซึ่งความเป็นเมือง (Urbanization) นี้นับเป็นปรากฏการณ์หนึ่งที่ส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิต พฤติกรรมและภาวะสุขภาพของคนปัจจุบันอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ นับตั้งแต่การใช้ชีวิตประจำวัน การทำงานภายใต้ภาวะแวดล้อมที่เสี่ยง การเดินทางภายใต้การจราจรที่ติดขัดและมีมลพิษ การรับประทานอาหารที่ไม่ทราบว่ามีอะไรปนเปื้อนอยู่บ้าง ตลอดจนปัญหาขยะจากการบริโภคของคนเมือง ฯลฯ ซึ่งทั้งหมดนี้ล้วนแล้วแต่มีผลต่อชีวิตความเป็นอยู่ของเราทั้งสิ้น (นิโรธ ทองธรรมชาติ, 2557, น. 1) ปรากฏการณ์ที่ประชากรโลกมากกว่าครึ่งหนึ่งอาศัยอยู่ในเขตเมืองนี้ นอกจากมีผลต่อชีวิตความเป็นอยู่แล้วยังเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดปัญหาสิ่งแวดล้อม โดยในทางวิชาการทั่ว ๆ ไปในหลายศาสตร์ได้จำแนกสาเหตุของปัญหาสิ่งแวดล้อมไว้หลายประการอันพอสรุปได้ คือ การเพิ่มจำนวนประชาชน (Population Growth) การขยายตัวทางเศรษฐกิจและความก้าวหน้าทางเทคโนโลยี (Economic Growth and Technology Progression) การขยายตัวของเมืองและการเคลื่อนย้ายแรงงานในระบบอุตสาหกรรม (Urbanization and Labor Movement) การขาดความรู้ด้านสิ่งแวดล้อม ความตระหนักในการใช้ทรัพยากร และมาตรการจัดการสิ่งแวดล้อม (Lack of Knowledge Awareness and Policy in Environmental Management) (ชัชวาล เทียมถนอม, 2550, น. 80-81) ซึ่งประเทศไทยจัดเป็นหนึ่งของประเทศในภูมิภาคเอเชียที่ทําให้เกิดปัญหาสภาวะแวดล้อมโลก เช่นเดียวกับอีกหลายประเทศที่มีปัญหาเดียวกัน ทำให้เกิดปรากฏการณ์ที่ส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของประชากรโลกทั้งหมด จากการศึกษาของ Jambeck และคณะในปี 2558 ประมาณการณ์ว่าในแต่ละปี มีขยะพลาสติกไม่น้อยกว่า 8 ล้านตันถูกทิ้งลงสู่ทะเลและมหาสมุทร ซึ่งกว่าร้อยละ 50 มีแหล่งกำเนิดจากประเทศในภูมิภาคเอเชีย โดยมีจีนเป็นประเทศที่สร้างขยะพลาสติกมากที่สุด ขณะที่อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ เวียดนาม และไทย ต่างก็อยู่ใน 10 อันดับแรกของประเทศที่มีการปล่อยขยะพลาสติกลงสู่ทะเลและมหาสมุทรมากที่สุด ปริมาณขยะมูลฝอยและขยะที่ปนเปื้อนสู่สภาพแวดล้อมได้เพิ่มสูงขึ้นตลอดหลายปีที่ผ่านมา ในปี 2559 ประเทศอาเซียน ได้แก่ อินโดนีเซีย มาเลเซีย ฟิลิปปินส์ สิงคโปร์ เวียดนาม และไทย สร้างขยะมูลฝอยรวมกันทั้งสิ้น 243 ล้านตัน คิดเป็นขยะพลาสติก 31.7 ล้านตัน ซึ่งขยะที่เข้าสู่กระบวนการรีไซเคิล (Recycle) มีเพียงร้อยละ 11 ของขยะมูลฝอยทั้งหมดเท่านั้น ดูเหมือนว่าระบบการจัดการขยะที่ไม่เหมาะสม การขยายตัวของเมืองและการเติบโตของประชากรกลุ่มที่มีกำลังซื้อในภูมิภาค จะเป็นปัจจัยสำคัญของปัญหาขยะพลาสติกในทะเล (ถิรพร สิงห์ลอ, 2565, ย่อหน้า 2) ปัญหาขยะเป็นหนึ่งในปัญหาสิ่งแวดล้อมที่ประเทศไทยจัดความสำคัญให้เป็นเรื่องที่สมควรได้รับการแก้ไขอย่างเร่งด่วน ถึงแม้ว่าจะมีความตระหนักในเรื่องปัญหาขยะ แต่การเพิกเฉกและมองว่าปัญหาขยะเป็นเรื่องไกลตัวยังคงเกิดขึ้นอยู่ต่อเนื่องในปัจจุบัน รวมไปถึงการให้ความสําคัญและขาดความรู้ในเรื่องปัญหาขยะน้อยลง นําไปสู่ภาวะหลบเลี่ยง และอาจเกิดภาวะความเห็นแก่ตัวได้ในสังคม ดังที่ ชัชวาล เทียมถนอม ได้กล่าวไว้ว่า สิ่งใดที่ไกลตัวหรือตนไม่จําเป็นต้องมีส่วนร่วมรับผิดชอบหรืออาจเป็นสิ่งที่ไม่ใช่หน้าที่ของตนเพียงคนเดียว โดยเฉพาะสภาพปัญหาสิ่งแวดล้อมที่มักเกิดจากการกระทําของหลายคน เกิดเป็นภาวะหลบเลี่ยงและให้ความสําคัญลดน้อยลง จนนําไปสู่ภาวะความเห็นแก่ตัวในสังคมได้ ถ้าหากเราไม่รับรู้ว่าเรื่องสิ่งแวดล้อมเป็นสิ่งที่สําคัญสําหรับทุกคน และจัดลําดับไว้ในลําดับต้น ๆ ของข้อมูลข่าวสารที่มนุษย์ต้องเลือกที่จะรับรู้ก่อน ปัญหาสิ่งแวดล้อมก็จะถูกเพิกเฉย เรื้อรัง จนเกินเยียวยาต่อไปได้ (ชัชวาล เทียมถนอม, 2550, น. 87)

เนื่องจากผลงานทางด้านนาฏยศิลป์สร้างสรรค์เชิงวิชาการเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมที่ผ่านมา ส่วนใหญ่จะเป็นการเล่าเรื่องความเป็นไปของการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อม ยังไม่มีการพูดถึงปัญหาความเพิกเฉยของมนุษย์ที่มีต่อสิ่งแวดล้อม ที่นับว่าเป็นปัญหาที่สำคัญและส่งผลต่อโลกทุกวันนี้ อีกทั้งผลงานทางด้านนาฏยศิลป์สร้างสรรค์ไม่ว่าจะรูปแบบใดก็ตาม ไม่ค่อยให้ความสำคัญกับการเขียนอธิบายเป็นลายลักษณ์อักษรถึงกระบวนการและขั้นตอนการคิดสร้างสรรค์งาน ซึ่งนาฏยศิลป์เป็นศิลปะแขนงหนึ่งที่สามารถสร้างความเข้าใจและเข้าถึงผู้ชมในทุกระดับด้วยลีลาที่มาจากสรีระร่างกายของมนุษย์ที่เคยใช้สื่อสารข้อมูลที่หลากหลายกับผู้ชมมาแล้ว ตั้งแต่อดีตถึงปัจจุบัน

ในฐานะที่ผู้วิจัยมีประสบการณ์ ทั้งด้านการถ่ายทอดองค์ความรู้ การเป็นนักแสดง และผู้ออกแบบการแสดงทางด้านนาฏยศิลป์ที่หลากหลาย ผสมผสานทักษะการเต้นรวมทั้งนาฏยศิลป์ไทยประเพณี และนาฏยศิลป์สมัยใหม่ ผู้วิจัยจึงได้รับแรงบันดาลใจ และต้องการนําเสนอผลงานสร้างสรรค์นาฏยศิลป์จากความเพิกเฉยของมนุษย์ต่อปัญหาสภาวะแวดล้อมโลก เพื่อเป็นส่วนหนึ่งในการนําเสนอพฤติกรรมของมนุษย์ที่มีผลต่อสิ่งแวดล้อมในปัจจุบัน ผู้วิจัยหวังเป็นอย่างยิ่งว่า จะเป็นประโยชน์ต่อผู้ที่สนใจได้สืบค้นข้อมูล ต่อยอดการสร้างสรรค์ผลงานในอนาคต แนวคิดที่ได้หลังจากการสร้างสรรค์ผลงานนี้ สามารถเป็นแนวทางในการสร้างสรรค์นาฏยศิลป์เชิงวิชาการเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมให้กับผู้ที่สนใจต่อไปได้ในอนาคต