บทวิเคราะห์วรรณกรรม 1984: ว่าด้วยการวิพากษ์สังคมการเมืองไทย

บทคัดย่อ

วรรณกรรมคลาสสิค เรื่อง “1984” ที่เขียนขึ้นโดย จอร์จ ออเวลล์ (George Orwell) หรือ เอริค อาร์เธอร์ แบลร์ (Eric Arthur Blair) เป็นการนำเสนอเบื้องลึกเบื้องหลังของ “มนุษย์ สังคม รัฐ อำนาจรัฐ และความสัมพันธ์ระหว่างรัฐกับประชาชน” โดยการตั้งคำถามในมุมกลับ กับสิ่งต่าง ๆ ที่ดำรงอยู่และดูเหมือนว่าจะเป็นสิ่งที่ปกติ แต่ความจริงแล้วเป็น “ความปกติของความไม่ปกติ” ที่ดำรงอยู่ ซึ่งการตั้งคำถามในมุมกลับ กับสิ่งต่าง ๆ ที่ดูเหมือนปกติดังกล่าว ก็จะเป็นการเพิ่มพูนปัญญาความรู้แบบมุมกลับให้กับมนุษย์และสังคมซึ่งเป็นหนึ่งในสิ่งที่ถูกตั้งคำถามด้วย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในปัจจุบันที่ทุก ๆ อย่างถูกทำให้รู้สึกราวกับว่าเป็น “ปกติ” เช่น เทคโนโลยีที่ก้าวหน้าแท้ที่จริงแล้วเพิ่มพูนความเป็นมนุษย์หรือลดทอนความเป็นมนุษย์ นำไปสู่การสถาปาศักยภาพทางอำนาจให้สังคม หรือสถาปนาความเป็นทาสให้สังคม และอำนาจในสังคมแบบโกลาหล ลักลั่น ย้อนแย้ง กันระหว่างกรอบคิดกับวิถีปฏิบัติ ซึ่งก่อให้เกิดแง่มุมของอำนาจที่ซับซ้อน นำไปสู่การตั้งคำถามเชิงวิพากษ์ท้าทายได้อย่างหลากหลาย ในกรณีของสังคมการเมืองไทยเทคโนโลยีของอำนาจเป็นสิ่งที่ทรงพลังมาตลอดพัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เป็นเครื่องมือที่สำคัญของรัฐในการกระทำสิ่งต่าง ๆ ในลักษณะที่หลากหลาย แต่ในปัจจุบันด้วยความก้าวหน้าของวิทยาการโดยเฉพาะวิทยาศาสตร์ ส่งผลให้เกิดการสถาปนาอำนาจของเทคโนโลยีในรูปแบบและช่องทางที่หลากหลายในความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างรัฐกับประชาชน ในลักษณะการสร้างพื้นทางอำนาจให้แก่ประชาชน อย่างไรก็ตาม ความสัมพันธ์เชิงอำนาจดังกล่าว อำนาจจะมีสองโฉมหน้าที่สำคัญ คือ อำนาจรูปธรรมและอำนาจนามธรรม ซึ่งในสังคมการเมืองไทยจะคุ้นเคยกับอำนาจในแบบรูปธรรม เช่น กฎหมาย ซึ่งปรากฏให้เห็นเด่นชัด แต่จะไม่คุ้นเคยและรับรู้ถึงอำนาจอีกรูปแบบหนึ่ง คือ อำนาจนามธรรม ที่อาศัยวัฒนธรรมเป็นฐานและปฏิบัติการผ่านทางสถาบันหลักของสังคม เนื่องจากมีความแนบเนียน ซับซ้อน และปราศจากการกดบังคับ และอำนาจในโฉมหน้าที่เป็นนามธรรมดังกล่าวนี้ เป็นอำนาจที่ทรงพลังและมีประสิทธิภาพมากที่สุดในสังคมการเมืองไทยในยุคปัจจุบัน