หลากวิถีทางของการพัฒนาหลังบ้านอีอีซี: การปรับโครงสร้างอำนาจท้องถิ่น และความไม่แน่นอนของสังคมเกษตรกรรม
คำสำคัญ:
การเปลี่ยนแปลงภาคเกษตรกรรม, เปลี่ยนที่ดินให้เป็นทุน, ความไม่แน่นอน, โครงสร้างอำนาจท้องถิ่น, หลังบ้านอุตสาหกรรมบทคัดย่อ
บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ในการศึกษาถึงเงื่อนไขทางเศรษฐกิจ - การเมืองระดับท้องถิ่น ซึ่งเป็นสาเหตุของความไม่แน่นอนของเกษตรกรในพื้นที่หลังบ้านอีอีซีตลอดช่วงสามทศวรรษที่ผ่านมา จุดเน้นของการศึกษานี้ คือการพิจารณาถึงการปรับโครงสร้างอำนาจท้องถิ่นในบริบทการพัฒนาของพื้นที่ โดยเฉพาะการเปลี่ยนแปลงของความสัมพันธ์ระหว่างเครือข่ายผู้มีอำนาจกับการบริหารจัดการทรัพยากรที่ดินท้องถิ่น ภายใต้โครงการพัฒนาอุตสาหกรรมและกระบวนการเปลี่ยนที่ดินให้เป็นทุน บทความนี้ใช้แนวทางวิจัยเชิงคุณภาพภายใต้กรอบแนวคิดเศรษฐศาสตร์การเมืองเพื่อตรวจสอบสาเหตุและผลลัพธ์ของการปรับโครงสร้างอำนาจท้องถิ่นที่เชื่อมโยงกับการบริหารจัดการทรัพยากรที่ดิน การศึกษาในงานวิจัยนี้สะท้อนให้เห็นว่าการปรับโครงสร้างอำนาจท้องถิ่นสัมพันธ์กับการเปลี่ยนแปลงของวิถีการบริหารจัดการที่ดินในช่วงหลังโครงการพัฒนาเขตอุตสาหกรรมภาคตะวันออก ด้านหนึ่ง เครือข่ายชนชั้นนำท้องถิ่น กลุ่มหนึ่งนำเสนอวิถีทางการพัฒนาที่ดินเชิงเดี่ยวซึ่งยึดโยงอยู่กับการพัฒนาเขตอุตสาหกรรมและกลายเป็นเงื่อนไขของการเกิดความไม่แน่นอนต่อเกษตรกร อีกด้านหนึ่ง เครือข่ายชนชั้นนำอีกกลุ่มซึ่งนำโดยเกษตรกรและผู้ประกอบการ พยายามนำเสนอวิถีทางการพัฒนาที่ดินที่ยึดโยงกับวิถีการดำรงชีพของเกษตรกรและผู้ประกอบการรายย่อยท้องถิ่น
เอกสารอ้างอิง
กนกวรรณ วิลาวัลย์. (2560). โกทร สุนทร วิลาวัลย์: “ภูมิใจที่ได้รับใช้ท่าน.” กรุงเทพฯ: สถาพรบุ๊คส์.
กมลศักดิ์ ตรีครุธพันธ์. (2549). การศึกษาความสัมพันธ์เชิงอำนาจ ระหว่างรัฐ ชุมชน และกลุ่มผลประโยชน์: กรณีศึกษานิคมอุตสาหกรรมมาบตาพุด อำเภอเมือง จังหวัดระยอง. วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต, สาขาวิชาเศรษฐศาสตร์การเมือง, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
กัมปนาท นาคพราย. (2561). ทัศนคติของชาวจังหวัดปราจีนบุรีที่มีต่อพรรคภูมิใจไทย: ศึกษาในห้วงเวลาปี พ.ศ. 2561. วิทยานิพนธ์รัฐศาสตรมหาบัณฑิต, สาขาวิชาสื่อสารการเมือง, มหาวิทยาลัยเกริก.
กัมปนาท เบ็ญจนาวี. (2566ก). เมื่อชีวิตเกษตรกรแขวนอยู่บนเส้นด้าย: การปิดล้อมใหม่และความไม่แน่นอนที่ถูกสร้างขึ้นในพื้นที่หลังบ้านอีอีซี. วารสารสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 35(1), 63-113.
กัมปนาท เบ็ญจนาวี. (2566ข). การเปลี่ยนแปลงภูมิทัศน์การพัฒนาในพื้นที่หลังบ้านอีอีซี: การช่วงชิง พื้นที่ความหมายที่ไม่ตายตัว และการสถาปนาอำนาจเหนือดินแดน. วารสารเศรษฐศาสตร์การเมืองบูรพา, 11(1), 34-58.
เก่งกิจ กิติเรียงลาภ. (2562). เขียนชนบทให้เป็นชาติ: กำเนิดมานุษยวิทยาไทยในยุคสงครามเย็น. กรุงเทพฯ: มติชน.
คมชัดลึก. (2567). ผ่ากลเกม ‘สุชาติ’ ซ้อนแผนลูกสาว ‘เฮียเป้า’ สวมเสื้อส้มล้มบ้านใหญ่. วันที่ค้นข้อมูล 11 มีนาคม 2567, เข้าถึงได้จาก https://www.komchadluek.net/scoop/thong-yuttaphop/570 257.
ชยันต์ วรรธนะภูติ. (2544). การวิจัยทางมานุษยวิทยา: ทัศนะทางทฤษฎี วิธีการวิจัยและการสะท้อนความจริง. วารสารวิธีวิทยาการวิจัย, 14(3), 231-257.
ชัยณรงค์ เครือนวน. (2559). วาทกรรมและปฏิบัติการทางวาทกรรมเพื่อขับเคลื่อนการพัฒนาอุตสาหกรรมของชนชั้นนำไทยและพันธมิตร: ศึกษาการพัฒนาอุตสาหกรรมภายใต้ตัวแบบมาบตาพุด. วารสารเศรษฐศาสตร์การเมืองบูรพา, 4(2), 129-152.
ชัยณรงค์ เครือนวน, จิรายุทธ์ สีม่วง, และกัมปนาท เบ็ญจนาวี. (2559). ทางเลือกการพัฒนาอุตสาหกรรมพื้นที่ชายฝั่งทะเลตะวันออกในมุมมองของรัฐ เอกชนและภาคประชาชน. ชลบุรี: มหาวิทยาลัยบูรพา.
ชัยยนต์ ประดิษฐศิลป์. (2554). โครงสร้างอำนาจท้องถิ่นระดับตำบลในเขตภาคตะวันออกและจังหวัดปริมณฑลของกรุงเทพมหานคร: กรณีศึกษาพื้นที่ในสามตำบล. วารสารการเมือง การบริหาร และกฎหมาย, 3(1), 53-74.
ชัยยนต์ ประดิษฐศิลป์. (2558). การพัฒนาและการเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้างอำนาจของชุมชนท้องถิ่นในภาคตะวันออก. วารสารพัฒนาสังคม, 17(1), 65-87.
ชัยยนต์ ประดิษฐศิลป์ และชัยณรงค์ เครือนวน. (2560). โครงสร้างอำนาจและการกระจุกตัวของความ มั่งคั่งในท้องถิ่น: กรณีศึกษาจังหวัดแห่งหนึ่งในภาคตะวันออก. วารสารการเมือง การบริหาร และกฎหมาย, 9(3), 111-134.
ชัยยนต์ ประดิษฐ์ศิลป์, ชูวงศ์ อุบาลี, และอัศวิน แก้วพิทักษ์. (2566). เครือข่ายขับเคลื่อนนโยบายการพัฒนาเขตเศรษฐกิจพิเศษพื้นที่ชายแดนภาคตะวันออกของประเทศไทย. วารสารเศรษฐศาสตร์การเมืองบูรพา, 11(2), 1-23.
ชัยยนต์ ประดิษฐศิลป์, นักรบ เถียรอ่ำ, วงธรรม สรณะ, ชูวงศ์ อุบาลี, และจุตินันท์ ขวัญเนตร. (2556). เครือข่ายชนชั้นนำทางเศรษฐกิจการเมือง และผลกระทบของบ่อนคาสิโนตามชายแดนไทย-กัมพูชาในเขตจังหวัดภาคตะวันออก. กรุงเทพฯ: ศูนย์ศึกษาปัญหาการพนัน.
ชาย โพธิสิตา. (2562). ศาสตร์และศิลป์แห่งการวิจัยเชิงคุณภาพ (พิมพ์ครั้งที่ 8). กรุงเทพฯ: อัมรินทร์ พริ้นติ้ง แอนด์พับลิชชิ่ง.
ชาลินี สนพลาย. (2562). ชลบุรีระยะเปลี่ยนผ่าน: มองความเปลี่ยนแปลงการเมืองไทยผ่านชีวิตกำนันเป๊าะ. วันที่ค้นข้อมูล 2 กันยายน 2563, เข้าถึงได้จาก https://themomentum.co/somchai-kunplome-obituary/.
ณัชชานุช พิชิตธนารัตน์. (2558). แนวคิดวิเคราะห์โครงสร้างอำนาจท้องถิ่นในประเทศไทย. วารสารเศรษฐศาสตร์การเมืองบูรพา, 3(2), 1-28.
ดอท อีสเทอร์เนิร์ส. (2565). #SAVEแหลม หลังเกษตรกรเคลื่อนไหวปมโรงงานกำจัดขยะลักลอบทิ้งน้ำเสีย จ.ปราจีนบุรี ถูกข่มขู่. วันที่ค้นข้อมูล 1 ตุลาคม 2565, เข้าถึงได้จาก https://prachatai.com/ journal/2022/09/100385.
ธนกร วงษ์ปัญญา. (2560). รู้ไหมผมลูกใคร? ชำแหละ ‘ตระกูลการเมือง’ สืบทอด-ผูกขาด-สูญพันธุ์ ใน วัฏจักรประชาธิปไตยไทย. วันที่ค้นข้อมูล 15 กันยายน 2564, เข้าถึงได้จาก https://thestandard. co/news-politics-political-dynasty-stithorn-thananithichot/.
ปิ่นแก้ว เหลืองอร่ามศรี. (2566). บทบรรณาธิการ ฝ่าภาวะความไม่แน่นอน: การดำรงอยู่ในห้วงเปลี่ยนผ่านของสังคมไทย. วารสารสังคมศาสตร์, 35(1), 1-23.
ผู้จัดการออนไลน์. (2552). ทายาทการเมือง อุตสาหกรรมในครัวเรือนของนักการเมือง. วันที่ค้นข้อมูล 19 มกราคม 2567, เข้าถึงได้จาก https://mgronline.com/live/detail/9520000152054.
ยศ สันตสมบัติ. (2539). ท่าเกวียน: บทวิเคราะห์เบื้องต้นว่าด้วยการปรับตัวของชุมชนชาวนาไทยท่ามกลางการปิดล้อมของวัฒนธรรมอุตสาหกรรม. กรุงเทพฯ: คบไฟ.
รุ้งนภา ยรรยงเกษมสุข. (2560). การทบทวนและปรับยุทธศาสตร์การพัฒนาของโครงการพัฒนาพื้นที่ชายฝั่งทะเลตะวันออกสู่การเป็นประเทศอาเซียนในจังหวัดปราจีนบุรี: กรณีการวางผังเมืองเพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรม. ชลบุรี: มหาวิทยาลัยบูรพา.
วงศ์พันธ์ อมรินทร์เทวา. (2563). เลือกตั้งท้องถิ่นภาคตะวันออก: เศรษฐกิจการเมืองที่ซับซ้อน และกลุ่ม - ตระกูลการเมืองเดิมที่ยังทรงอิทธิพล กับ โอฬาร ถิ่นบางเตียว. วันที่ค้นข้อมูล 17 กุมภาพันธ์ 2566, เข้าถึงได้จาก https://www.the101.world/eastern-local-elections/.
เวิร์คพอยท์ทูเดย์. (2562). เปิดรายชื่อ ส.ส. ใครหนุน-ค้าน จัดตั้งกมธ.ศึกษาผลกระทบ EEC. วันที่ค้นข้อมูล 14 สิงหาคม 2563, เข้าถึงได้จาก https://workpointtoday.com/eec-commissioner-voting-1/.
ศรีศักร วัลลิโภดม. (2562). จุดกำเนิดเจ้าพ่อตะวันออก “ผู้มีอิทธิพล” จากผลพวงนักเลงโต-อั้งยี่ อยุธยาถึงปัจจุบัน. วันที่ค้นข้อมูล 1 กุมภาพันธ์ 2565, เข้าถึงได้จาก https://www.silpa-mag.com/history/ article_34206.
สำนักงานสถิติแห่งชาติ. (2545). รายงานสำมะโนธุรกิจการค้าและธุรกิจทางการบริการ พ.ศ. 2545 จังหวัดปราจีนบุรี. กรุงเทพฯ: สำนักงานสถิติแห่งชาติ.
สำนักงานสถิติแห่งชาติ. (2555). รายงานสำมะโนธุรกิจและอุตสาหกรรม พ.ศ. 2555 ข้อมูลพื้นฐานจังหวัดปราจีนบุรี. กรุงเทพฯ: สำนักงานสถิติแห่งชาติ.
สำนักงานสถิติแห่งชาติ. (2565). รายงานสำมะโนธุรกิจและอุตสาหกรรม พ.ศ. 2565 ข้อมูลพื้นฐานจังหวัดปราจีนบุรี. กรุงเทพฯ: สำนักงานสถิติแห่งชาติ.
อานันท์ กาญจนพันธุ์. (2544ก). มิติชุมชน: วิธีคิดท้องถิ่นว่าด้วยสิทธิ อำนาจ และการจัดการทรัพยากร. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
อานันท์ กาญจนพันธุ์. (2544ข). วิธีคิดเชิงซ้อนในการวิจัยชุมชน: พลวัตและศักยภาพของชุมชนในการพัฒนา. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
โอฬาร ถิ่นบางเตียว. (2554). พัฒนาการของโครงสร้างอำนาจท้องถิ่นในภาคตะวันออก: วิเคราะห์ในเชิงเศรษฐศาสตร์การเมือง. ดุษฎีนิพนธ์ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต, รัฐศาสตร์, มหาวิทยาลัยรามคำแหง.
โอฬาร ถิ่นบางเตียว. (2556). กำนันเป๊าะไม่ได้เป็นเจ้าพ่อภาคตะวันออก. วารสารการเมือง การบริหาร และกฎหมาย, 5(3), 369-383.
โอฬาร ถิ่นบางเตียว. (2565). โครงสร้างอำนาจและการเมืองของการเลือกตั้งสมาชิกสภาเทศบาลและนายกเทศมนตรี ในจังหวัดชลบุรี 2564. วารสารรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัย ขอนแก่น, 7(2), 29-46.
Arora, R. K. (2021). Structural Functional Approach. Retrieved December 10, 2023, from https:// egyankosh.ac.in/bitstream/123456789/78060/3/Unit-5.pdf.
Beck, U. (1999). World Risk Society. Cambridge: Polity.
Giddens, A. (1994). Beyond Left and Right: The Future of Radical Politics. California: Stanford University.
Hart, G. (1997). Multiple Trajectories of Rural Industrialization: An Agrarian Critique of Industrial Restructuring and the New Institutionalism. In David Goodman and Michael Watts (eds.), Globalising Food: Agrarian Questions and Global Restructuring (56-78). London: Routledge.
Jirenuwat, R., & Duggleby, L. (2021). Thai Communities Grapple with Pollution in Economic Corridor. Retrieved December 10, 2023, from https://dialogue.earth/en/pollution/thai-communities-grapple-with-pollution-in-economic-corridor/.
Keddem, S., Barg, F. K., & Frasso, R. (2021). Practical Guidance for Studies Using Freelisting Interviews. Tools for Public Health Practice, 18(January).
Körling, G., & Ibrahima, H. M. (2019). “Tout a été loti!”: Decentralisation, Land Speculation and Urban Expansion in Niamey, Niger. Swedish Society for Anthropology and Geography, 2(1-2), 67-79.
Levien, M. (2012). The Land Question: Special Economic Zones and the Political Economy of Dispossession in India. The Journal of Peasant Studies, 39(3-4), 933-969.
Lewis, D., & Hossain, A. (2018). Dealing with the Local Level Power Structure: Findings from a Qualitative Study of Three Villages in Greater Faridpur District. Journal of Bangladesh Studies, 18(1-2), 24-33.
Li, T. M. (2018). After the Land Grab: Infrastructural Violence and the “Mafia System” in Indonesia's Oil Palm Plantation Zones. Geoforum, 96, 328–337.
Lohmann, L. (1991). Peasants, Plantations, and Pulp: The Politics of Eucalyptus in Thailand. Bulletin of Concerned Asian Scholars, 23(4), 3-17.
Lund, C. (2002). Negotiating Property Institution: On the Symbiosis of Property and Authority in Africa. In Kristine Juul and Cristian Lund (eds.), Negotiating property in Africa (11-44). Portsmouth: Heinemann.
Pawson, R. (1996). Theorizing the Interview. The British Journal of Sociology, 47(2), 295-314.
Scott, J. (1990). Assessing Documentary Sources. In A Matter of Record: Documentary Sources in Social Research (19-35). Cambridge: Polity.
Strauss, A., & Corbin, J. (1994). Grounded Theory Methodology: An Overview. In Norman K. Denzin and Yvonna S. Lincoln (eds.), Handbook of Qualitative Research (273-284). London: Sage.
Tandon, N. (2014). Securing the Commons: Turning Land Asset Inequalities and Persistent Gender Inequalities into New Ways of Collaboration. Development, 57(3-4), 410-441.
Yin, R. K. (2003). Case Study Research: Design and Methods. California: Sage.