ระบำซอหลังสมัยพระราชชายาเจ้าดารารัศมี: การวิเคราะห์องค์ประกอบทางวรรณกรรมและวรรณศิลป์

บทคัดย่อ

ระบำซอสมโภชช้างเผือก ประดิษฐ์ขึ้นโดยพระราชชายาเจ้าดารารัศมีเพื่อใช้เป็นมหรสพสมโภชพระเศวตคชเดชน์ดิลกฯ เมื่อครั้งที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จฯ ประพาสมณฑลพายัพในใน พ.ศ. 2469 หลังจากนั้นได้มีผู้ประดิษฐ์การแสดงในลักษณะเดียวกับระบำซอสมโภชช้างเผือกขึ้นอีกหลายชุด บทความนี้นำเสนอผลการวิเคราะห์ตัวบทนาฏกรรมระบำซอหลังสมัยพระราชชายาเจ้าดารารัศมีในแง่ขององค์ประกอบทางวรรณกรรมและลักษณะวรรณศิลป์ โดยวิเคราะห์จากระบำซอจำนวน 8 ชุด ร่วมกับระบำซอสมโภชช้างเผือก สรุปผลการศึกษาดังนี้ 1) ด้านโครงสร้าง ปรากฏโครงสร้าง 4 ลักษณะ ได้แก่ แบบระบำซอสมโภชช้างเผือก แบบระบำซอสำนวนเจ้าบัวทิพย์ แบบใช้ทำนองโยนกและซอยิ้น และแบบใช้ซอยิ้นอย่างเดียว 2) ด้านเนื้อหา พบเนื้อความใน 3 ลักษณะ ได้แก่ การเทิดทูนเกียรติบุคคล การเทิดทูนเกียรติประวัติองค์กร และการเฉลิมฉลองเนื่องในกิจกรรมทางพระพุทธศาสนา 3) ด้านฉันทลักษณ์ พบว่าฉันทลักษณ์ทั้ง 3 แบบมีลักษณะโดยภาพรวมสอดคล้องกับระบำซอสมโภชช้างเผือกแต่ก็มีรายละเอียดที่แตกต่าง ได้แก่ จำนวนคำ จำนวนวรรค การส่งสัมผัส และเสียงวรรณยุกต์ท้ายวรรค 4) การสืบทอดสำนวน พบการสืบทอดสำนวนภาษาโดยการใช้คำขึ้นต้นบท และการคงสำนวนและปรับใช้สำนวนเดิม 5) ด้านวรรณศิลป์ พบวรรณศิลป์ทั้ง 3 ด้าน คือ การสรรเสียง การสรรคำ และการใช้ภาพพจน์ จากผลการศึกษาทำให้เห็นถึงการสืบทอด คลี่คลาย ลักษณะของวรรณกรรมระบำซอซึ่งมีบทบาทอยู่ในวงการวรรณกรรมและนาฏกรรมล้านนา อันเป็นการต่อยอด                          ภูมิปัญญาของพระราชชายาเจ้าดารารัศมีที่ตอบสนองต่อจุดประสงค์ในบริบทแวดล้อมของปัจจุบันสมัยโดยยังคงลักษณะเด่นของวรรณกรรมล้านนาที่แสดงออกถึงการเคารพภูมิปัญญาของบูรพชน การต่อยอดด้วยความประณีต งดงามด้วยภูมิภาษาอันเป็นเอกลักษณ์ท้องถิ่น สอดคล้องกับพระประสงค์ของผู้ทรงนิพนธ์ระบำซอต้นฉบับที่จะดำรงรักษา ต่อยอด และเผยแพร่เอกลักษณ์ของท้องถิ่นล้านนาให้เป็นที่แพร่หลายอย่างยั่งยืน