การประเมินผลลัพธ์และผลกระทบ และวิเคราะห์ปัจจัยที่ส่งผลต่อความยั่งยืนของการเปลี่ยนแปลง: กรณีศึกษาชุดโครงการเครือข่ายพัฒนาพันธุ์และสร้างอาชีพ ปลูกพริกพื้นเมือง

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินผลลัพธ์และผลกระทบ และวิเคราะห์ปัจจัยที่ส่งผลต่อความยั่งยืนของการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นของ 3 โครงการในชุดโครงการ ‘เครือข่ายพัฒนาพันธุและสร้างอาชีพปลูกพริกพื้นเมือง (หรือ ชุดโครงการพริกพื้นเมือง) ซึ่งมีการดำเนินการตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำ ชุดโครงการนี้ได้รับทุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว. หรือ สกสว. ในปัจจุบัน) ระหว่างปี พ.ศ. 2555 – 2558  รายงานนี้เป็นผลการศึกษาเชิงคุณภาพ โดยมีการตรวจสอบความแม่นยำของข้อมูลด้วยหลักการตรวจสอบ
สามเส้า จากการเก็บข้อมูลปฐมภูมิจากผู้มีส่วนเกี่ยวข้องได้แก่ นักวิจัย เกษตรกร  ผู้นำชุมชน เจ้าหน้าที่รัฐในท้องถิ่น และผู้ค้า ด้วยวิธีการสังเกตแบบมีส่วนร่วม การสัมภาษณ์เชิงลึก การสนทนากลุ่ม และการสนทนากลุ่มย่อย และ มีการค้นคว้าวิจัยเอกสาร ตำรา บทความแผ่นพับ งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง จากนั้นได้ศึกษาข้อมูลทุติยภูมิซึ่งรวบรวมจาก สกว. ผลการวิจัยพบว่า ทั้ง 3 โครงการก่อให้เกิดผลลัพธ์เชิงวิชาการ ได้แก่ การเรียนการสอน วิทยากรและนักวิจัยร่วม และพัฒนาตัวนักวิจัยเองให้ได้ตำแหน่งวิชาการสูงขึ้น ผลลัพธ์เชิงการนำไปใช้ประโยชน์ในชุมชน ได้แก่ การคัดเลือกพันธุ์ การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ การเพาะกล้า การผลิตพริกปลอดภัย และระบบการตัดสินใจการผลิตพริก และเกิดผลลัพธ์เชิงนโยบาย คือ การส่งเสริมการผลิตพริกและพืชผักปลอดภัยและได้มาตรฐาน มีเพียง 2 โครงการ ที่สร้างผลกระทบทางเศรษฐกิจ สังคมและสิ่งแวดล้อม อย่างชัดเจน และมีความยั่งยืนของการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นหลังจากสิ้นสุดโครงการ ตามหลัก Triple Bottom Line พบว่าปัจจัยที่ส่งผลต่อความยั่งยืน ได้แก่ (1) การถ่ายทอดองค์ความรู้แก่เกษตรกรให้สามารถนำไปปฏิบัติได้จริง (2) การมีส่วนร่วมของเกษตรกร ซึ่งเป็นแรงขับเคลื่อนที่สำคัญ ในการปฏิบัติตามแนวทางใช้ความรู้ที่ได้รับจากโครงการวิจัย และ (3) การสนับสนุนจากหน่วยงานอื่นที่เกี่ยวข้องอย่างต่อเนื่อง จนนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงอย่างยั่งยืนทางเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม