ศาลาการเปรียญเครื่องก่อสมัยรัชกาลที่ 3 กรณีศึกษา: ศาลาการเปรียญวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร, ศาลาการเปรียญวัดราชนัดดารามวรวิหาร, ศาลาการเปรียญวัดราชโอรสารามราชวรวิหาร, ศาลาการเปรียญวัดกัลยาณมิตรวรมหาวิหาร, ศาลาการเปรียญวัดเทพธิดารามวรวิหาร และศาลาการเปรียญวัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร

บทคัดย่อ

ศาลาการเปรียญ เป็นอาคารอเนกประสงค์ที่สร้างขึ้นสำหรับพุทธศาสนิกชนได้ทำบุญถวายภัตตาหารแด่พระภิกษุสงฆ์ และสดับพระธรรมเทศนา ส่วนมากเป็นเรือนเครื่องสับขนาดใหญ่ ยกพื้นสูง และมักมีศาลาขนาดเล็กขวางด้านใดด้านหนึ่ง หรือทั้งสองด้าน เช่น ศาลาการเปรียญวัดเกาะ จังหวัดเพชรบุรี เป็นต้น อย่างไรก็ตาม ในสมัยรัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ได้มีการสร้างศาลาการเปรียญด้วยเครื่องก่อในพระอารามสำคัญหลายแห่ง ได้แก่ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร วัดสุทัศนเทพ-วรารามราชวรมหาวิหาร วัดราชโอรสารามราชวรวิหาร วัดกัลยาณมิตรวรมหาวิหาร วัดระฆังโฆสิตารามวรมหาวิหาร วัดราชนัดดารามวรวิหาร วัดเทพธิดารามวรวิหาร และวัดเฉลิมพระเกียรติวรวิหาร จังหวัดนนทบุรี อาจสรุปได้ว่า ศาลาการเปรียญเครื่องก่อในสมัยรัชกาลที่ 3 อาจจำแนกออกเป็นสี่ชนิดดังต่อไปนี้คือ 1.ศาลาการเปรียญแบบสถาปัตยกรรมไทยประเพณี ได้แก่ ศาลาการเปรียญวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามฯ และศาลาการเปรียญวัดราชนัดดารามฯ 2. ศาลาการเปรียญเครื่องก่อที่เป็นสถาปัตยกรรมแบบพระราชนิยมในรัชกาลที่ 3 ได้แก่ ศาลาการเปรียญวัดราชโอรสารามฯ ศาลาการเปรียญวัดกัลยาณมิตรฯ ศาลาการเปรียญวัดเทพธิดารามฯ และศาลาการเปรียญวัดเฉลิมพระเกียรติฯ 3. ศาลาการเปรียญแบบพิเศษ ลักษณะคล้ายกับสถาปัตยกรรมแบบพระราชนิยมในรัชกาลที่ 3 คือมีหน้าบันแบบกระเท่เซรประดับลวดลายปูนปั้น แต่มีไขราหน้าบัน ได้แก่ ศาลาการเปรียญวัดสุทัศนเทพวรารามฯ และศาลาการเปรียญวัดอรุณราชวรารามฯ (ปัจจุบันไม่ปรากฏแล้ว) 4. ศาลาการเปรียญแบบกระบวนจีน ได้แก่ ศาลาการเปรียญวัดราชโอรสารามฯ