การออกแบบและพัฒนาผลิตภัณฑ์ชุมชนโดยใช้ทุนทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญา : ในเขตพื้นที่ภาคอีสานตอนบน

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้ เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) และการวิจัยเชิงปริมาณ (Quantitative Research) ใช้
ระเบียบวิธีวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Research: PAR) กับชุมชน โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อ 1)
ศึกษาและรวบรวมข้อมูลทุนทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาที่สามารถนำมาสร้างสรรค์และเพิ่มมูลค่าให้กับผลิตภัณฑ์ชุมชน 2)
ค้นหาอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมที่สามารถนำสู่การประยุกต์ใช้พัฒนาผลิตภัณฑ์ใหม่ และ 3) ออกแบบและพัฒนาผลิตภัณฑ์โดยใช้
ทุนทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญา กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ คือ ผู้ประกอบการธุรกิจอุตสาหกรรมชุมชน/ผู้ประกอบการ
OTOP ประเภทผ้าและเครื่องแต่งกาย และประเภทของใช้ ของตกแต่ง ของที่ระลึก จำนวน 22 กิจการ จากเขตพื้นที่ภาคอีสาน
ตอนบน ประกอบด้วย จังหวัดเลย หนองคาย หนองบัวลำภู บึงกาฬ และอุดรธานี ซึ่งได้มาจากการสุ่มตัวอย่างแบบเจาะจง
(Purposive Sampling) เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยได้แก่ แบบสอบถาม สถิติที่ใช้ในการวิจัย คือ ค่าเฉลี่ย  และค่าเบี่ยงเบน
มาตรฐาน (S.D.) ผลการวิจัยพบว่า ทุนทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาที่สามารถนำมาสร้างสรรค์และเพิ่มมูลค่าให้กับผลิตภัณฑ์
ชุมชน ประกอบด้วย ทุนวัฒนธรรมบ้านเชียง (Ban Chiang Cultural Heritage) ทุนวัฒนธรรมศรีโคตรบูรณ์-ล้านช้าง (Sri
Kotrabun-Lan Chang Cultural Heritage) และทุนวัฒนธรรมท้องถิ่น โดยผู้วิจัยได้ดำเนินการค้นหาอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรม
ที่สามารถนำสู่การประยุกต์ใช้พัฒนาผลิตภัณฑ์ใหม่ และนำมาจัดเป็นหมวดหมู่ในรูปแบบของลายประยุกต์ เช่น ลายบ้านเชียง
ลายศรีโคตรบูรณ์-ล้านช้าง ลายผู้ไทย ลายไทดำ นอกจากนั้นยังได้นำอัตลักษณ์ในวัฒนธรรมความเชื่อมาสร้างสรรค์ใหม่ให้
เกิดความเหมาะสมกับผลิตภัณฑ์ เช่น ลายพญานาคในวัฒนธรรมความเชื่อของคนแถบลุ่มน้ำโขง ลายหอนางอุสา-ท้าวบารส
และอื่น ๆ โดยจำแนกตามทุนวัฒนธรรมและภูมิปัญญา ออกเป็น 3 กลุ่ม คือ กลุ่มที่ 1 ผู้ประกอบการที่พัฒนาผลิตภัณฑ์โดย
ใช้ทุนวัฒนธรรมบ้านเชียง จำนวน 7 กิจการ กลุ่มที่ 2 ผู้ประกอบการที่พัฒนาผลิตภัณฑ์โดยใช้ทุนวัฒนธรรมศรีโคตรบูรณ์-ล้านช้าง
จำนวน 5 กิจการ และกลุ่มที่ 3 ผู้ประกอบการที่พัฒนาผลิตภัณฑ์โดยใช้ทุนวัฒนธรรมท้องถิ่น จำนวน 10 กิจการ ผลสรุปจากการ
ใช้แบบสอบถามเพื่อประเมินผลิตภัณฑ์โดยผู้เชี่ยวชาญ พบว่า อยู่ในเกณฑ์ระดับดีมาก (ค่าเฉลี่ย 4.57 -5.00) จำนวน 21 กิจการ
อยู่ในเกณฑ์ระดับดี (ค่าเฉลี่ย 4.29) จำนวน 1 กิจการ โดยแต่ละกิจการมีข้อเสนอแนะในการปรับปรุงที่แตกต่างกัน และประเมิน
ความพึงพอใจหลังการพัฒนาผลิตภัณฑ์กับกลุ่มผู้ประกอบการทั้ง 22 กิจการ พบว่า อยู่ในเกณฑ์ระดับดีมาก ( = 4.62)