นิเวศวิทยาวัฒนธรรม : แนวคิดและการจัดการภูมิสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นภูเก็ต

บทคัดย่อ

        บทความวิจัยนี้นำเสนอเกี่ยวกับแนวคิดและการจัดการภูมิสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นภูเก็ต โดยนำกรอบแนวคิด “นิเวศวิทยาวัฒนธรรม” เป็นกรอบการศึกษาในมิติของ “นิเวศวิทยา” และ “วัฒนธรรม” กับความสัมพันธ์เชิงพื้นที่ภายใต้แนวคิด “ควน ป่า นา เล” ที่สัมพันธ์กับการตั้งถิ่นฐานในจังหวัดภูเก็ต รวมถึงค้นหาการจัดการและองค์ประกอบทางภูมิสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นที่สัมพันธ์กับวิถีชีวิต โดยอาศัยการวิเคราะห์และสังเคราะห์ภายใต้บริบทสภาพแวดล้อมทางภูมิศาสตร์ ประวัติศาสตร์ การตั้งถิ่นฐานชุมชน วิถีชีวิต และวัฒนธรรมการอยู่อาศัย ผลการศึกษาพบว่า แนวคิด “ควน ป่า นา เล” เกิดขึ้นจากพื้นฐานแห่งการดำรงชีวิต ด้านปัจจัย 4 ที่เน้นความอยู่รอด โดยเรียนรู้การใช้ประโยชน์จากสภาพแวดล้อมและทรัพยากรที่แตกต่างกัน จึงกลายเป็น “วิถีชีวิต” ที่แสดงถึง “กระบวนการปรับตัว” ภายใต้อิทธิพลของสภาพแวดล้อมที่เป็นอยู่ ต่อมาจึงเกิดการบ่มเพาะความคิดก่อเกิดเป็น “ภูมิปัญญา” ที่สืบทอดต่อๆ กันมา และนำไปสู่กติกาของการอยู่ร่วมกันในชุมชน นอกจากนี้ ทำให้ความเป็นพหุสังคมวัฒนธรรมที่เกิดขึ้นในพื้นที่ มีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ภูมิปัญญาซึ่งกันและกันตามทักษะและความถนัดเพื่อการดำรงชีวิต ก่อเกิดเป็นแบบแผนเพื่อการจัดการภูมิสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น กลายเป็นองค์รวมของการอยู่อาศัยที่สอดคล้องกับภูมิศาสตร์และทรัพยากร ระหว่างคน ชุมชน และธรรมชาติ ความสัมพันธ์ที่ส่งผลก่อให้เกิดพัฒนาการรูปแบบและการจัดการภูมิสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ใน 2 องค์ประกอบ ได้แก่ 1) ด้านโครงสร้าง และ 2) ด้านพืชพรรณ โดยสรุปเป็นปัจจัยที่ส่งผล 2 ประการ ดังนี้ 1) นิเวศวิทยาวัฒนธรรมที่เป็นตัวกำหนดรูปแบบวิถีชีวิต 2) นิเวศวิทยาวัฒนธรรมที่เกิดจากสิ่งแวดล้อมสร้างสรรค์ของมนุษย์