ลักษณะและแนวปฏิบัติการออกแบบหัตถอุตสาหกรรมในประเทศญี่ปุ่น และความความแตกต่างกับประเทศไทย

Main Article Content

กิตติพงษ์ เกียรติวิภาค

บทคัดย่อ

แนวคิดการออกแบบหัตถอุตสาหกรรมในประเทศญี่ปุ่นนั้น มีลักษณะแนวปฏิบัติที่ละม้ายคล้ายคลึงกับประเทศไทยพอสมควร ด้วยลักษณะการดำเนินชีวิต การอยู่ร่วมกับสภาพแวดล้อมอันเต็มไปด้วยธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ การรู้จักนำวัสดุทางทรัพยากรธรรมชาติมาใช้ประโยชน์ สร้างสรรค์ให้เกิดเป็นผลิตภัณฑ์ที่น่าสนใจ รวมถึงรูปแบบของการมีวัฒนธรรมเป็นของตนเอง มีอัตลักษณ์ที่โดดเด่น ชัดเจน ซึ่งแตกต่างจากชนชาติอื่นๆ อันเป็นสิ่งที่แสดงออกแห่งเอกลักษณ์ของทวีปเอเชีย ทั้งรากเหง้า ภูมิปัญญาจากบรรพชน การมีวัฒนธรรมเป็นของตนเอง ทั้งหมดได้หล่อหลอมส่งผลให้ผลงานผลิตภัณฑ์หัตถกรรม ถูกออกแบบและพัฒนาให้เกิดความเหมาะสมกับลักษณะการดำรงชีวิตในทุกๆภาคส่วนภายใต้สังคมและวัฒนธรรม บทความนี้จะอธิบายถึงแนวคิด และลักษณะการปฏิบัติงานหัตถกรรมของประเทศญี่ปุ่น แนวคิดและเงื่อนไขการพัฒนางานหัตถอุตสาหกรรม รวมถึงทำการเปรียบเทียบให้เห็นว่ารูปแบบและลักษณะการทำงานของประเทศญี่ปุ่นและประเทศไทยนั้น ปัจจุบันมีความแตกต่างกันอย่างไร

Article Details

ประเภทบทความ
บทความวิจัย
ประวัติผู้แต่ง

กิตติพงษ์ เกียรติวิภาค, คณะศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

 ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กิตติพงษ์  เกียรติวิภาค

 สาขาวิชาออกแบบหัตถอุตสาหกรรม คณะศิลปกรรมศาสตร์

 มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ศูนย์ลำปาง  248 หมู่ 2 ถ.ลำปาง - เชียงใหม่ ต.ปงยางคก อ.ห้างฉัตร จ. ลำปาง

งานวิจัย (Researches)

งานวิจัยเดี่ยว (Solo Researches)

1) การศึกษาและพัฒนาการนำเอาเส้นใยพืชผักตบชวามาประยุกต์เข้ากับการดุนลายอลูมิเนียมเพื่อนำมา
   ออกแบบเครื่องเรือนในสไตล์ล้านนา                                                                                              

   แหล่งทุน: กองทุนวิจัยมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ประจำปีงบประมาณ 2552

2) การศึกษาและพัฒนา การนำผ้าฝ้ายทอมือ มาประยุกต์ใช้ในการสร้างสรรค์เพื่อพัฒนาผลิตภัณฑ์       
    กรณีศึกษา: กลุ่มหมู่บ้านผ้าฝ้ายทอมือบ้านดอนหลวง อำเภอป่าซาง จังหวัดลำพูน  

    แหล่งทุน: กองทุนวิจัยมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ประจำปีงบประมาณ 2555                                           

3) การพัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถอุตสาหกรรมไม้แกะสลักและอัตลักษณ์แบรนด์เพื่อเพิ่มมูลค่าทางเศรษฐกิจ

    กรณีศึกษา หมู่บ้านแกะสลักบ้านหลุก ต.นาครัว อ.แม่ทะ จ.ลำปาง  

    แหล่งทุน:  สำนักงานจังหวัดลำปาง ประจำปีงบประมาณ 2557

4) โครงการออกแบบและพัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถอุตสาหกรรม จากการผสมผสานภูมิปัญญาท้องถิ่นที่
    หลากหลาย เพื่อเพิ่มมูลค่าทางเศรษฐกิจ / Design and Development Industrial Crafts Products
    from integration of local wisdom for Increasing Economic Values

    แหล่งทุน: “ทุนพัฒนานักวิจัยสู่ตำแหน่งวิชาการเพื่อชุมชนและสังคม” ภายใต้ความร่วมมือระหว่าง  
    สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) และมูลนิธิมั่นพัฒนา ประจำปี 2561

5) โครงการผลิตภัณฑ์ OTOP คลัสเตอร์อาหารแปรรูปผลิตภัณฑ์กาละแมและข้าวแต๋น โดยโรงเรียน OTOP  

   แหล่งทุน: งบประมาณจากจังหวัดลำปางโดยสำนักงานพัฒนาชุมชนจังหวัดลำปาง, พฤศจิกายน 2562

6) โครงการพัฒนาผลิตภัณฑ์ชุมชนด้วยทุนทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาสู่สากล ภายใต้โครงการพัฒนา
   ผลิตภัณฑ์ชุมชนด้วยทุนทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาสู่สากล (Phase 1)

   แหล่งทุน : ศูนย์วิจัยและพัฒนาวัสดุอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม

   ประจำปีงบประมาณ 2564

7) เอกสารประกอบการอบรม เพื่อค้นหา ประชุม และกำหนดทิศทางในการพัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถอุตสาหกรรม
   ในรูปแบบใหม่ ตามกิจกรรม : ออกแบบและพัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถอุตสาหกรรม จากการผสมผสานภูมิ
   ปัญญาท้องถิ่นที่หลากหลายเพื่อเพิ่มมูลค่าทางเศรษฐกิจภายใต้โครงการพัฒนาผลิตภัณฑ์อัตลักษณ์ชุมชนเชิง
   สร้างสรรค์สู่ตลาดสากล

    แหล่งทุน : โครงการตามแผนปฏิบัติราชการประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2564 ของจังหวัดลำปาง

8) โครงการพัฒนาผลิตภัณฑ์ชุมชนด้วยทุนทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาสู่สากล ภายใต้โครงการพัฒนา

   ผลิตภัณฑ์ชุมชนด้วยทุนทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาสู่สากล (Phase 2)

   แหล่งทุน : ศูนย์วิจัยและพัฒนาวัสดุอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ กรมส่งเสริมอุตสาหกรรม

   ประจำปีงบประมาณ 2564

งานวิจัยกลุ่ม (Group Researches)

1) “งานวิจัยไทบ้าน” โครงการ การส่งเสริมงานวิจัยไทบ้านเพื่อพัฒนางานหัตถกรรมจากใบหญ้าแฝก ในหัวข้อ   
   เรื่อง โครงการออกแบบโคมไฟเพื่อการตกแต่งโดยใช้หญ้าแฝกผสมผสานกับวัสดุในท้องถิ่น    

   แหล่งทุน: โครงงานวิจัยนี้ได้รับการสนับสนุนจากการประกวดการพัฒนาและรณรงค์การใช้หญ้าแฝกอัน 
   เนื่องมาจากพระราชดำริ ปี 2552 บริษัท ปตท.จำกัด (มหาชน)     

2) การพัฒนาผลิตภัณฑ์โดยใช้วัสดุเศษหินอันเกิดจากกระบวนการผลิตครกหินเพื่อการส่งเสริมการพัฒนา
    ผลิตภัณฑ์, เศรษฐกิจ, สังคม, คุณภาพชีวิต, และการใช้ทรัพยากรธรรมชาติให้เกิดประโยชน์สูงสุด:          
    กรณีศึกษา ชุมชนบ้านไร่ศิลาทอง ต.พิชัย อ.เมือง จ.ลำปาง

    แหล่งทุน: งบแผ่นดิน แผนงานบริหารจังหวัด จังหวัดลำปาง 2554

3) โครงการเปิดตลาดสู่ภูมิภาคอาเซียน การอบรมพัฒนาผู้ประกอบการ OTOP ด้านการพัฒนาผลิตภัณฑ์ 
    และเพิ่มช่องทางการตลาดอาเซียน

    แหล่งทุน: โครงการกลุ่มจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 (สำนักงานพัฒนาชุมชนจังหวัดแม่ฮองสอน)

    ประจำปีงบประมาณ 2558

 

บทความในวารสารวิชาการ (Articles)

 

บทความวิชาการ (Academic Article)  

1) ผักตบชวาสู่การออกแบบเครื่องเรือน / ศิลปกรรมสาร วารสารวิชาการคณะศิลปกรรมศาสตร์   
    มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 พ.ศ.2554      

2) การดุนลายอลูมิเนียมสู่แนวทางการออกแบบผลิตภัณฑ์ / ศิลปกรรมสาร วารสารวิชาการคณะศิลปกรรม

   ศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ปีที่ 8 ฉบับที่ 1 พ.ศ.2556     

3) ศิลปวัฒนธรรมในประเทศกัมพูชา / ชุดองค์ความรู้เกี่ยวกับอาเซียน ชุดที่ 4 ศิลปวัฒนธรรมในกลุ่ม 
   ประเทศอาเซียนและญี่ปุ่น (ศูนย์ศึกษาวัฒนธรรมอาเซียน+1 มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ศูนย์ลำปาง /        
   ตีพิมพ์เมื่อ มกราคม พ.ศ. 2558                            

4) ศิลปวัฒนธรรมในประเทศญี่ปุ่น / ชุดองค์ความรู้เกี่ยวกับอาเซียน ชุดที่ 4 ศิลปวัฒนธรรมในกลุ่มประเทศ
   อาเซียนและญี่ปุ่น (ศูนย์ศึกษาวัฒนธรรมอาเซียน+1 มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ศูนย์ลำปาง / ตีพิมพ์เมื่อ   
   มกราคม พ.ศ. 2558                            

5) การพัฒนาผลิตภัณฑ์ โดยใช้วัสดุเศษหินอันเกิดจากกระบวนการผลิตครกหิน เพื่อส่งเสริมการพัฒนา    
    ผลิตภัณฑ์เศรษฐกิจ  สังคม  คุณภาพชีวิต และการใช้ทรัพยากรธรรมชาติให้เกิดประโยชน์สูงสุด     
    (กรณีศึกษาชุมชนบ้านไร่ศิลาทอง ต.พิชัย อ.เมือ จ.ลำปาง)
/ ศิลปกรรม วัฒนธรรม และการออกแบบ  

    ครั้งที่ 2 (วารสารมหาวิทยาลัยขอนแก่น) / ตีพิมพ์เมื่อ มิถุนายน พ.ศ. 2559    

6) การพัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถอุตสาหกรรมไม้แกะสลัก เพื่อเพิ่มมูลค่าทางเศรษฐกิจ กรณีศึกษา หมู่บ้าน 
   แกะสลักบ้านหลุก ต.นาครัว อ.แม่ทะ จ.ลำปาง
/ ศิลปกรรม วัฒนธรรม และการออกแบบ ครั้งที่ 2   
   (วารสารมหาวิทยาลัยขอนแก่น) / ตีพิมพ์เมื่อ มิถุนายน พ.ศ. 2559    

7) การศึกษาและพัฒนาการนำเอาเส้นใยพืชผักตบชวามาประยุกต์เข้ากับการดุนลายอลูมิเนียม เพื่อนำมา    
   ออกแบบเครื่องเรือนในสไตล์ล้านนา
/ ศิลปกรรม วัฒนธรรม และการออกแบบ ครั้งที่ 2

   (วารสารมหาวิทยาลัยขอนแก่น) / ตีพิมพ์เมื่อ มิถุนายน พ.ศ. 2559    

8) เทคนิคการสัมมนาอิงผู้เชี่ยวชาญ Connoisseurship Technique in Design  /

   วารสาร Rajabhat Journal of Sciences, Humanities & Social sciences

   มหาวิทยาลัยราชภัฏพิบูล  สงคราม ปีที่ 18 ฉบับที่ 2 / ตีพิมพ์เมื่อ กรกฎาคม พ.ศ. 2560  

9) พัฒนาด้านการออกแบบผลิตภัณฑ์โดยใช้กรอบแนวคิดการออกแบบหัตถอุตสาหกรรม Industrial    
   Crafts Design
Framework (Grow-Reborn) / วารสารศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น

   ปีที่ 9 ฉบับที่ 2  / ตีพิมพ์เมื่อ ตีพิมพ์เมื่อ กรกฎาคม พ.ศ. 2560    

10) ออกแบบหัตถอุตสาหกรรม (กวม) / วารสารสหวิทยาการ วิทยาลัยสหวิทยาการ
     มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ปีที่ 15 ฉบับที่ 1 / ตีพิมพ์เมื่อ ตุลาคม พ.ศ. 2561     

11) แนวคิดการนำมิติทางวัฒนธรรมสู่การออกแบบสร้างสรรค์ที่สับสน /วารสารสถาบันวัฒนธรรมและ  
     ศิลปะ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ  ปี่ที่ 21 ฉบับที่ 2 ตีพิมพ์เมื่อ มกราคม พ.ศ. 2563   

 

บทความวิจัย (Research Article)

1) การศึกษาและพัฒนาการนำเอาเส้นใยพืชผักตบชวามาประยุกต์เข้ากับการดุนลายอลูมิเนียมเพื่อนำมา 
   ออกแบบเครื่องเรือนในสไตล์ล้านนา
/ ศิลปกรรมสาร วารสารวิชาการคณะศิลปกรรมศาสตร์   
   มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ปีที่ 6 ฉบับที่ 1 พ.ศ.2554    

2) การพัฒนาผลิตภัณฑ์ โดยใช้วัสดุเศษหินอันเกิดจากกระบวนการผลิตครกหิน เพื่อส่งเสริมการพัฒนา
   ผลิตภัณฑ์ เศรษฐกิจ สังคม คุณภาพชีวิต และการใช้ทรัพยากรธรรมชาติให้เกิดประโยชน์สูงสุด    
   (กรณีศึกษาชุมชนบ้านไร่ศิลาทอง ต.พิชัย อ.เมือ จ.ลำปาง)
/ หน้า 1-53 ศิลปกรรมสาร วารสารวิชาการ  
   คณะศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ปีที่ 10 เล่มที่ 1 2558

3) การพัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถอุตสาหกรรมไม้แกะสลัก เพื่อเพิ่มมูลค่าทางเศรษฐกิจ กรณีศึกษา หมู่บ้าน 
   แกะสลักบ้านหลุก ต.นาครัว อ.แม่ทะ จ.ลำปาง
/ หน้า 19-69  ศิลปกรรมสาร วารสารวิชาการคณะ 
   ศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ปีที่ 10 เล่มที่ 2 2558

4) การศึกษาและพัฒนาการนำผ้าฝ้ายทอมือ มาประยุกต์ใช้ในการสร้างสรรค์ เพื่อพัฒนาผลิตภัณฑ์   
   กรณีศึกษากลุ่มหมู่บ้านผ้าฝ้ายทอมือบ้านดอนหลวง อ.ป่าซาง จ.ลำพูน
/ ศิลปกรรมสาร   
   วารสารวิชาการคณะศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ปีที่ 11 เล่มที่ 1 2559 

5) Study of Paradigm and Theories that are Factors Influencing the Development and  
   Creation of Industrial Crafts Products in Thailand
/ Mediterranean Journal of Social    
   Sciences (Italy) / Vol 10 No 5 September 2019.    

6) Principles of Thought to Adopt Cultural Dimension Into Creative Design in Thailand /
   Revista Espacios Journal (Venezuela) / Vol. 41(31) August 2020.

7) ตัวอย่างมิติทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญา เพื่อนำเข้าสู่การออกแบบสร้างสรรค์ Example of Cultural 
   Dimensions and Local Wisdom to Creative Design Concepts
/ วารสารมนุษยศาสตร์และ
   สังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุบลราชธานี หน้า 18-35  ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 (กรกฎาคม-ธันวาคม 2563)  

8) การศึกษาแนวคิดบูรณาการมิติทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาชุมชน เพื่อออกแบบผลิตภัณฑ์หัตถ
   อุตสาหกรรม
A Study Cultural Dimension and local Wisdom for Industrial Crafts Design
   / วารสารศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น  ปีที่ 13 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม – ธันวาคม 2564

9) การศึกษาปัจจัยและเงื่อนไขการพัฒนาผลิตภัณฑ์หัตถอุตสาหกรรม สำหรับโครงการหนึ่งตำบลหนึ่ง
   ผลิตภัณฑ์ (
OTOP) ในประเทศไทย กรณีศึกษา : การพัฒนาผลิตภัณฑ์ของจังหวัดลำปาง The Study
   of Factors and Conditions for the Development of Industrial Crafts Products for the
   One Tambon One Product (OTOP) project in Thailand.
Case Study : Products
  development of Lampang Province.
/ วารสารวิชาการศิลปะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวิทยาลัย
  นเรศวร  ปที่ 12 ฉบับที่ 2 มิถุนายน – ธันวาคม 2564

เอกสารอ้างอิง

พิพาดา ยังเจริญ. (2535). ประวัติอารยธรรมญี่ปุ่น History of Japanese Civilzation. โครงการตำราคณะอักษรศาสตร์

จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

บริษัทดวงกมลสมัย จำกัด. (2546). หน้าต่างสู่โลกกว้างญี่ปุ่น. พิมพ์ครั้งที่3. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์หน้าต่างสู่โลกกว้าง จำกัด.

ธนิก เลิศชาญฤทธ์. (2559). การจัดการทรัพยากรวัฒนธรรม. พิมพ์ครั้งที่ 2 กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร(องค์การมหาชน).

วราวุธ สุวรรณฤทธิ์และคณะ. (2549). วิถีไทย. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์อินเดียนสโตร์.

อานนท์ อาภาภิรม. (2525). ลักษณะสังคมและปัญหาสังคมไทย. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์อินเดียนสโตร์.

เอกวิทย์ ณ.ถลาง. (2544). ภูมิปัญญาชาวบ้านกับกระบวนการเรียนรู้และปรับตัวของชาวบ้านไทย. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์

อมรินทร์.

ข้อมูลการบรรยายของ อรสา จิรภิญโญ. สืบสานผลิตภัณฑ์จากภูมิปัญญาและวัฒนธรรมสู่ความร่วมสมัย,เรื่องน่าเรียนรู้จากญี่ปุ่น.

วันที่ 24 พฤศจิกายน 2563 เวลา 09.00 – 14.00 น ห้อง 7310 อาคารเรียนรวม 5 ชั้น อาคารบุญชูปนิธาน

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ศูนย์ลำปาง.

ข้อมูลการบรรยายของ The agency for cultural affairs of Japan, ministry of education, science, sports and culture.

วันที่ 13 ธันวาคม 2560 เวลา 09.00 – 12.00 น. กระทรวงวัฒนธรรม กรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น.