การผจญภัยของ "ปาตานี" ใน "ปัตตานี": การเมืองของถ้อยคำในประวัติศาสตร์ชาตินิยมมลายูปาตานี
Article Sidebar
เผยแพร่แล้ว:
ธ.ค. 22, 2017
คำสำคัญ:
จังหวัดชายแดนภาคใต้ ชาตินิยม ถ้อยคำ ประวัติศาสตร์อันตรายปาตานี
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความชิ้นนี้สนใจการใช้ถ้อยคำที่แตกต่างกันในตัวบทของงานประวัติศาสตร์เกี่ยวกับจังหวัดชายแดนภาคใต้ หรือ “ปาตานี” โดยเฉพาะถ้อยคำที่บ่งชี้ถึง “ดินแดน” หรือ “พื้นที่” อันเป็นประเด็นปัญหา เนื่องจากความแตกต่างในบรรดาเรื่องเล่าทางการเมืองเหล่านี้ เมื่อถูกเผยหรือแบออกมาพร้อม ๆ กันจะทำให้สามารถมองเห็นประเด็นใจกลางของความขัดแย้งชาติพันธุ์การเมืองที่ดำรงในพื้นที่แห่งนี้มาเป็นระยะเวลายาวนานได้เป็นอย่างดี โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อต้องนำพาเรื่องเล่าแม่บทของประวัติศาสตร์ชาตินิยมมลายูปาตานีข้ามพรมแดนทางการเมืองวัฒนธรรมจากภาษามลายูมาสู่ภาษาไทยก็ยิ่งเห็นการปะทะต่อรองของการให้ความหมายต่ออดีตที่ยังส่งผลต่อความขัดแย้งและวิธีในการรับมือของทุกฝ่ายในปัจจุบันอย่างทรงพลัง
Article Details
รูปแบบการอ้างอิง
ปันจอร์ ร. (2017). การผจญภัยของ "ปาตานี" ใน "ปัตตานี": การเมืองของถ้อยคำในประวัติศาสตร์ชาตินิยมมลายูปาตานี. เอเชียปริทัศน์, 38(2), 83–122. สืบค้น จาก https://so01.tci-thaijo.org/index.php/asianreview/article/view/243676
ประเภทบทความ
บทความวิจัย (Research Articles)
บทความทุกบทความเป็นลิขสิทธิ์ของสถาบันเอเชียศึกษา ดูตัวอย่างอื่นประกอบ
เอกสารอ้างอิง
ภาษาไทย
1. กรมพระยาดดำรงราชานุภาพ และกรมพระยานริศรานุวัตติวงศ์. 2506. สาส์นสมเด็จ เล่ม 26. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์คุรุสภา.
2. ขจัดภัย บุรุษพัฒน์. 2519. ไทยมุสลิม. กรุงเทพฯ: แพร่พิทยา.
3. ครองชัย หัตถา. 2548. ประวัติศาสตร์ปัตตานี: สมัยอาณาจักรโบราณถึงการปกครอง 7 หัวเมือง. ปัตตานี: สำนักวิทยบริการ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี.
4. โครงการจัดตั้งสถาบันสมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา. 2558. เอกสารนำเสนอการประชุมเพื่อหารือ เรื่อง แผนการผลิตบัณฑิตของโครงการจัดตั้งสถาบันสมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา. เอกสารไม่ตีพิมพ์.
5. ชัยวัฒน์ สถาอานันท์. 2551. ความรุนแรงกับการจัดการ “ความจริง”: ปัตตานีในรอบกึ่งศตวรรษ. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
6. ชุลีพร วิรุณหะ. 2558. สยาม-ปาตานีใน “พื้นที่สีเทา”: บทวิเคราะห์ประวัติศาสตร์ความสัมพันธ์ก่อน ค.ศ.1909 (ฉบับร่าง). กรุงเทพฯ: ศูนย์มุสลิมศึกษา สถาบันเอเชียศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
7. เตช บุนนาค. 2524. “พระยาแขกเจ็ดหัวเมืองคบคิดขบถ ร.ศ.121.” ใน ขบถ ร.ศ.121. 57-102. กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์.
8. ทวีศักดิ์ เผือกสม และจิรวัฒน์ แสงทอง. 2551. “คำนำเสนอ เกอราจาอันและความเข้าใจต่อความเป็นมลายูในสังคมไทย.” ใน เอ.ซี มิลเนอร์, เกอราจาอัน: วัฒนธรรมการเมืองมลายูในยุคก่อนอรุณรุ่งของระบอบอาณานิคม. 9-38. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ.
9. ทีมข่าวอิศรา. 2556. “เปิด 3 ประเด็นไทยรับไม่ได้ในร่างทีโออาร์ นายกฯ พูดชัดไม่คุยกับองค์กรผิดกฎหมาย.” สำนักข่าวอิศรา, 29 เมษายน. เข้าถึงเมื่อ 1 มิถุนายน 2559. http://www.isranews.org/south-news/scoop/item/46609-tor_46609.html.
10. ธงชัย วินิจจะกูล. 2548. “เรื่องเล่าจากชายแดน.” ใน ประวัติศาสตร์ “ปกปิด” ของ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ รัฐปัตตานี ใน “ศรีวิชัย” เก่าแก่กว่ารัฐสุโขทัยในประวัติศาสตร์, สุจิตต์ วงษ์เทศ, บรรณาธิการ, 2-33. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ: มติชน.
11. ธงชัย วินิจจะกูล. 2556. กำเนิดสยามจากแผนที่: ประวัติศาสตร์ภูมิกายาของชาติ . แปลโดย พวงทอง ภวัครพันธุ์, ไอดา อรุณวงศ์ และพงษ์เลิศ พงษ์วนานต์. กรุงเทพฯ: โครงการจัดพิมพ์คบไฟและสำนักพิมพ์อ่าน.
12. ธงชัย วินิจจะกูล. 2557. เอกสารถอดความ เมื่อ “ประวัติศาสตร์” เป็น “อันตราย” ปัญหาปาตานีกับรัฐไทยในยุคหลังสมัยใหม่, โชคชัย วงศ์ตานี และกองบรรณาธิการโรงเรียนนักข่าวชายแดนใต้, บรรณาธิการ. สถาบันสันติศึกษา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่.
13. ธงชัย วินิจจะกูล. 2560. “ประวัติศาสตร์อันตรายในอุษาคเนย์.” ใน คนไทย/คนอื่น: ว่าด้วยคนอื่นของความเป็นไทย, อัญชลี มณีโรจน์, บรรณาธิการ. 163-174. นนทบุรี: ฟ้าเดียวกัน.
14. นัจมีย์. 2518. “เล่าเรื่องเมืองตานี.” รูสมิแล 4 (1): 40-43.
15. ประกาศกรมตำรวจ ที่ 2/2504 เรื่อง ห้ามการสั่งหรือนำสิ่งพิมพ์เข้ามาในราชอาณาจักร. (2504, 15 มีนาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 78 ตอนที่ 25. 734.
16. ประพนธ์ เรืองณรงค์. 2524. สมบัติไทยมุสลิมภาคใต้. ปัตตานี: ศูนย์การศึกษาเกี่ยวกับภาคใต้.
17. ประพนธ์ เรืองณรงค์. 2540. บุหงาปัตตานี: คติชนไทยมุสลิมชายแดนภาคใต้. กรุงเทพฯ: มติชน.
18. ประพนธ์ เรืองณรงค์. 2548. “ตำนานเมืองปัตตานี.” ใน ประวัติศาสตร์ “ปกปิด” ของ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ รัฐปัตตานี. ใน “ศรีวิชัย” เก่าแก่กว่ารัฐสุโขทัยในประวัติศาสตร์, สุจิตต์ วงษ์เทศ, บรรณาธิการ, 318-335. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ: มติชน.
19. พีรยศ ราฮิมมูลา. 2541. “คำปรารภจากผู้อำนวยการ.” ใน ประวัติราชอาณาจักรมลายูปะตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน และมะหามะซากี เจ๊ะหะ. เรียบเรียงโดย ดลมนรรจน์ บากา. ปัตตานี: โครงการจัดตั้งสถาบันสมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา.
20. พุทธพล มงคลวรวรรณ. 2559. “การศึกษาประวัติศาสตร์ปาตานี: สถานภาพ อุปสรรค และปัญหา.” ใน หนังสือรวมบทความศึกษาสถานภาพทางประวัติศาสตร์จังหวัดชายแดนภาคใต้, สุภาสเมต ยุนยะสิทธิ์, บรรณาธิการ, 92-119. กรุงเทพฯ: สถาบันสิทธิมนุษยชนและสันติศึกษา มหาวิทยาลัยมหิดล.
21. แพร ศิริศักดิ์ดำเกิง. 2552. องค์ความรู้เกี่ยวกับจังหวัดชายแดนภาคใต้ท่ามกลางสถานการณ์ความรุนแรง (พ.ศ.2547-2550). ใน ศึกษาความรุนแรงภาคใต้: บริบททางนโยบาย ความรู้ การรับรู้ รายงานการศึกษาความขัดแย้งในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้, ศูนย์ข่าวสารสันติภาพ คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, บรรณาธิการ, 69-194.กรุงเทพฯ: สถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
22. รอมฎอน ปันจอร์. 2558. “การเมืองของถ้อยคำในชายแดนใต้/ปาตานี: การประกอบสร้าง ‘สันติภาพ’ ในความขัดแย้งชาติพันธุ์การเมือง.” วิทยานิพนธ์รัฐศาสตรมหาบัณฑิต, คณะรัฐศาสตร์, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
23. รัตติยา สาและ. 2544. “จาก ‘ปตานี’ สู่ความเป็น ‘จังหวัดปัตตานี ยะลา และนราธิวาส’.” ใน การปฏิสัมพันธ์ระหว่างศาสนิกที่ปรากฏในจังหวัดปัตตานี ยะลา และนราธิวาส. 25-71. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
24. รัตติยา สาและ. 2548. “ปตานี ดารุสสะลาม (มลายู-อิสลาม ปตานี) สู่ความเป็น จังหวัดปัตตานี ยะลา และนราธิวาส.” ใน ประวัติศาสตร์ “ปกปิด” ของ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ รัฐปัตตานี ใน “ศรีวิชัย” เก่าแก่กว่ารัฐสุโขทัยในประวัติศาสตร์, สุจิตต์ วงษ์เทศ, บรรณาธิการ, 236-301. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ: มติชน.
25. ศูนย์เฝ้าระวังสถานการณ์ภาคใต้. 2556. “ข้อเรียกร้องเบื้องต้น 5 ประการของ BRN: ต้นฉบับและบทแปลหลากสำนวนหลายภาษา.” ศูนย์เฝ้าระวังสถานการณ์ภาคใต้, 19 สิงหาคม. เข้าถึงเมื่อ 1 มิถุนายน 2559. http://www.deepsouth¬watch.org/node/4635.
26. สถาบันวัฒนธรรมศึกษากัลยาณิวัฒนา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี. รายงานประจำปีการประเมินคุณภาพ Self Assessment Report (SAR) ตามแนวทางเกณฑ์รางวัลคุณภาพแห่งชาติ (TQA) ประจำปีการศึกษา 2553. สถาบันวัฒนธรรมศึกษากัลยาณิวัฒนา. เข้าถึงเมื่อ 18 มิถุนายน 2559. http://culture.pn.psu.ac.th/cu/images/documents/TQA/2553/TQA-53(รูปเล่ม).pdf.
27. สมโชติ อ๋องสกุล. 2524. “การปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล: ปัตตานี” ใน มณฑลเทศาภิบาล: วิเคราะห์เปรียบเทียบ, วุฒิชัย มูลศิลป์ และสมโชติ อ๋องสกุล, บรรณาธิการ, 365-376. กรุงเทพฯ: สมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย.
28. สุจิตต์ วงษ์เทศ. 2548.บรรณาธิการ. ประวัติศาสตร์ “ปกปิด” ของ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ รัฐปัตตานี ใน “ศรีวิชัย” เก่าแก่กว่ารัฐสุโขทัยในประวัติศาสตร์. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ: มติชน.
29. หลวงคุรุนิติพิศาล. 2509. ตำนานเมืองไทรบุรีและเมืองปัตตานี. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มิตรไทย.
30. หะสัน หมัดหมาน. 2541. “คำนำของผู้แปล.” ใน ประวัติราชอาณาจักรมลายูปะตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน และมะหามะซากี เจ๊ะหะ. เรียบเรียงโดย ดลมนรรจน์ บากา. ปัตตานี: โครงการจัดตั้งสถาบันสมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา. 2541.
31. หะสัน หมัดหมาน. 2549. “คำนำของผู้แปล.” ใน ประวัติศาสตร์ราชอาณาจักรมลายูปะตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน และมะหามะซากี เจ๊ะหะ. เรียบเรียงโดย ดลมนรรจน์ บากา. เชียงใหม่: ซิลค์เวอร์ม บุ๊คส์.
32. อาจารย์บางนรา. 2551. “ปัตตานี: อดีต – ปัจจุบัน.” เอกสารประกอบการสัมมนาวิชาการเรื่อง “โลกของอิสลามและมุสลิมในอุษาคเนย์” ณ โรงแรมทวินโลตัส จังหวัดนครศรีธรรมราช, 28-29 พฤศจิกายน.
33. อนันต์ วัฒนานิกร. 2549. “จากผู้รวบรวม.” ใน ตำนานเมืองปัตตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน. เรียบเรียงโดย ประพนธ์ เรืองณรงค์. พิมพ์ครั้งที่ 2. ปัตตานี: สถาบันวัฒนธรรมศึกษากัลยาณิวัฒนา.
34. อิบรอฮิม ชุกรี. 2525. ตำนานเมืองปัตตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน. เรียบเรียงโดย ประพนธ์ เรืองณรงค์. ปัตตานี: ศูนย์การศึกษาเกี่ยวกับภาคใต้.
35. อิบรอฮิม ชุกรี. 2541. ประวัติราชอาณาจักรมลายูปะตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน และมะหามะซากี เจ๊ะหะ. เรียบเรียงโดย ดลมนรรจน์ บากา. ปัตตานี: โครงการจัดตั้งสถาบันสมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา.
36. อิบรอฮิม ชุกรี. 2549ก. ตำนานเมืองปัตตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน. เรียบเรียงโดย ประพนธ์ เรืองณรงค์. พิมพ์ครั้งที่ 2. ปัตตานี: สถาบันวัฒนธรรมศึกษากัลยาณิวัฒนา.
37. อิบรอฮิม ชุกรี. 2549ข. ประวัติศาสตร์ราชอาณาจักรมลายูปะตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน และมะหามะซากี เจ๊ะหะ. เรียบเรียงโดย ดลมนรรจน์ บากา. เชียงใหม่: ซิลค์เวอร์ม บุ๊คส์.
38. อิบราฮิม ชักครี. 2493. ประวัติเจ้านครมลายูปัตตานี. รัฐกลันตัน มาเลเซีย: โรงพิมพ์สำนักงานคณะกรรมการอิสลามแห่งกลันตัน, อ้างถึงใน ขจัดภัย บุรุษพัฒน์. 2519. ไทยมุสลิม. กรุงเทพฯ: แพร่พิทยา.
39. อิสมาอีล เบญจมสมิทธิ์. 2551. “บทบาทด้านการศึกษาและการเมืองของชัยคฺวันอะหมัด อัล-ฟะฏอนีย์ (พ.ศ.2399-2451).” วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต. สาขาวิชาอิสลามศึกษา, วิทยาลัยอิสลามศึกษา, มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์.
40. ฮารา ชินทาโร. 2556. “บทแปล ‘คำอธิบายต่อข้อเรียกร้องขั้นแรก 5 ข้อ ของ BRN’.”. Shintaro, 26 พฤษภาคม. เข้าถึงเมื่อ 1 มีนาคม 2559. http://www.deep¬southwatch.org/node/4301.
ภาษาอังกฤษ
41. Al-Hakim, Abu Hafez. 2016. “Dissecting the T-O-R.” Abu Hafez Al-Hakim, May 19. Accessed May 20, 2016. http://www.deepsouthwatch.org/node/8733.
42. Bailey, Conner and Miksic, John N. 2005. “Introduction.” In History of the Malay Kingdom of Patani. 2nd edn. Chiang Mai: Silkworm Books.
43. Che Man, Wan Kadir. 1990. Muslim Separatism: The Moros of Southern Philippines and the Malays of Southern Thailand. Singapore: Oxford University Press.
44. Haemindra, Nantawan. 1976. “The Problem of the Thai-Muslims in the Four Southern Provinces of Thailand (Part One).” Journal of Southeast Asian Studies 7(2): 197-225.
45. Haemindra, Nantawan. 1977. “The Problem of the Thai-Muslims in the Four Southern Provinces of Thailand (Part Two).” Journal of Southeast Asian Studies 8(1): 85-105.
46. Moore, Margaret. 1988. Introduction: The Self-Determination Principle and the Ethics of Secession. In National Self-Determination and Seces¬sion, edited by Margaret Moore, 1-13. Oxford and New York: Oxford University Press.
47. Pitsuwan, Surin. 1985. Islam and Malay Nationalism: A Case Study of the Malay Muslims of Southern Thailand. Bangkok: Thai Khadi Research institute, Thammasat University.
48. Prachuabmoh, Chavivun. 1980. “The Role of Women in Maintaining Ethnic Identity and Boundaries: A Case of Thai-Muslims (Malay Speaking Group) in Southern Thailand.” Ph.D. dissertation, Department of Anthropology, University of Hawaii.
49. Puaksom, Davisakd. 2008. “Of a Lesser Brilliance: Patani Historiography in Contention.” In Thai South and Malay North: Ethic Interaction on a Plural Peninsula, edited by Michael J. Montesano and Patrick Jory, 71-88. Singapore: NUS Press.
50. Satha-anand, Chaiwat. 1992. “Pattani in the 1980s: Academic Literature as Political Stories.” Sojourn 7 (1): 1-38.
51. Syukri, Ibrahim. 1985. History of the Malay Kingdom of Patani. Translated by Conner Bailey and John N. Miksic.. Ohio: Ohio University Press.
52. Syukri, Ibrahim. 2005a. History of the Malay Kingdom of Patani. Trans¬lated by Conner Bailey and John N. Miksic. 2nd edn. Chiang Mai: Silkworm Books. 2005.
ภาษามลายู
53. Hasrom bin Haron dan Mohd Zamberi A. Malek. 2005. “Prakata Editor.” Dalam Sejarah Kerajaan Melayu Patani, Cetakan Kedua. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.
54. Ibrahim Syukri. 2005b. Sejarah Kerajaan Melayu Patani. Diedit oleh Hasrom Haron dan Mohd Zamberi A. Malek,
55. Cetakan Kedua. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.
1. กรมพระยาดดำรงราชานุภาพ และกรมพระยานริศรานุวัตติวงศ์. 2506. สาส์นสมเด็จ เล่ม 26. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์คุรุสภา.
2. ขจัดภัย บุรุษพัฒน์. 2519. ไทยมุสลิม. กรุงเทพฯ: แพร่พิทยา.
3. ครองชัย หัตถา. 2548. ประวัติศาสตร์ปัตตานี: สมัยอาณาจักรโบราณถึงการปกครอง 7 หัวเมือง. ปัตตานี: สำนักวิทยบริการ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี.
4. โครงการจัดตั้งสถาบันสมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา. 2558. เอกสารนำเสนอการประชุมเพื่อหารือ เรื่อง แผนการผลิตบัณฑิตของโครงการจัดตั้งสถาบันสมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา. เอกสารไม่ตีพิมพ์.
5. ชัยวัฒน์ สถาอานันท์. 2551. ความรุนแรงกับการจัดการ “ความจริง”: ปัตตานีในรอบกึ่งศตวรรษ. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
6. ชุลีพร วิรุณหะ. 2558. สยาม-ปาตานีใน “พื้นที่สีเทา”: บทวิเคราะห์ประวัติศาสตร์ความสัมพันธ์ก่อน ค.ศ.1909 (ฉบับร่าง). กรุงเทพฯ: ศูนย์มุสลิมศึกษา สถาบันเอเชียศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
7. เตช บุนนาค. 2524. “พระยาแขกเจ็ดหัวเมืองคบคิดขบถ ร.ศ.121.” ใน ขบถ ร.ศ.121. 57-102. กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์.
8. ทวีศักดิ์ เผือกสม และจิรวัฒน์ แสงทอง. 2551. “คำนำเสนอ เกอราจาอันและความเข้าใจต่อความเป็นมลายูในสังคมไทย.” ใน เอ.ซี มิลเนอร์, เกอราจาอัน: วัฒนธรรมการเมืองมลายูในยุคก่อนอรุณรุ่งของระบอบอาณานิคม. 9-38. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ.
9. ทีมข่าวอิศรา. 2556. “เปิด 3 ประเด็นไทยรับไม่ได้ในร่างทีโออาร์ นายกฯ พูดชัดไม่คุยกับองค์กรผิดกฎหมาย.” สำนักข่าวอิศรา, 29 เมษายน. เข้าถึงเมื่อ 1 มิถุนายน 2559. http://www.isranews.org/south-news/scoop/item/46609-tor_46609.html.
10. ธงชัย วินิจจะกูล. 2548. “เรื่องเล่าจากชายแดน.” ใน ประวัติศาสตร์ “ปกปิด” ของ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ รัฐปัตตานี ใน “ศรีวิชัย” เก่าแก่กว่ารัฐสุโขทัยในประวัติศาสตร์, สุจิตต์ วงษ์เทศ, บรรณาธิการ, 2-33. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ: มติชน.
11. ธงชัย วินิจจะกูล. 2556. กำเนิดสยามจากแผนที่: ประวัติศาสตร์ภูมิกายาของชาติ . แปลโดย พวงทอง ภวัครพันธุ์, ไอดา อรุณวงศ์ และพงษ์เลิศ พงษ์วนานต์. กรุงเทพฯ: โครงการจัดพิมพ์คบไฟและสำนักพิมพ์อ่าน.
12. ธงชัย วินิจจะกูล. 2557. เอกสารถอดความ เมื่อ “ประวัติศาสตร์” เป็น “อันตราย” ปัญหาปาตานีกับรัฐไทยในยุคหลังสมัยใหม่, โชคชัย วงศ์ตานี และกองบรรณาธิการโรงเรียนนักข่าวชายแดนใต้, บรรณาธิการ. สถาบันสันติศึกษา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตหาดใหญ่.
13. ธงชัย วินิจจะกูล. 2560. “ประวัติศาสตร์อันตรายในอุษาคเนย์.” ใน คนไทย/คนอื่น: ว่าด้วยคนอื่นของความเป็นไทย, อัญชลี มณีโรจน์, บรรณาธิการ. 163-174. นนทบุรี: ฟ้าเดียวกัน.
14. นัจมีย์. 2518. “เล่าเรื่องเมืองตานี.” รูสมิแล 4 (1): 40-43.
15. ประกาศกรมตำรวจ ที่ 2/2504 เรื่อง ห้ามการสั่งหรือนำสิ่งพิมพ์เข้ามาในราชอาณาจักร. (2504, 15 มีนาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 78 ตอนที่ 25. 734.
16. ประพนธ์ เรืองณรงค์. 2524. สมบัติไทยมุสลิมภาคใต้. ปัตตานี: ศูนย์การศึกษาเกี่ยวกับภาคใต้.
17. ประพนธ์ เรืองณรงค์. 2540. บุหงาปัตตานี: คติชนไทยมุสลิมชายแดนภาคใต้. กรุงเทพฯ: มติชน.
18. ประพนธ์ เรืองณรงค์. 2548. “ตำนานเมืองปัตตานี.” ใน ประวัติศาสตร์ “ปกปิด” ของ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ รัฐปัตตานี. ใน “ศรีวิชัย” เก่าแก่กว่ารัฐสุโขทัยในประวัติศาสตร์, สุจิตต์ วงษ์เทศ, บรรณาธิการ, 318-335. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ: มติชน.
19. พีรยศ ราฮิมมูลา. 2541. “คำปรารภจากผู้อำนวยการ.” ใน ประวัติราชอาณาจักรมลายูปะตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน และมะหามะซากี เจ๊ะหะ. เรียบเรียงโดย ดลมนรรจน์ บากา. ปัตตานี: โครงการจัดตั้งสถาบันสมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา.
20. พุทธพล มงคลวรวรรณ. 2559. “การศึกษาประวัติศาสตร์ปาตานี: สถานภาพ อุปสรรค และปัญหา.” ใน หนังสือรวมบทความศึกษาสถานภาพทางประวัติศาสตร์จังหวัดชายแดนภาคใต้, สุภาสเมต ยุนยะสิทธิ์, บรรณาธิการ, 92-119. กรุงเทพฯ: สถาบันสิทธิมนุษยชนและสันติศึกษา มหาวิทยาลัยมหิดล.
21. แพร ศิริศักดิ์ดำเกิง. 2552. องค์ความรู้เกี่ยวกับจังหวัดชายแดนภาคใต้ท่ามกลางสถานการณ์ความรุนแรง (พ.ศ.2547-2550). ใน ศึกษาความรุนแรงภาคใต้: บริบททางนโยบาย ความรู้ การรับรู้ รายงานการศึกษาความขัดแย้งในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้, ศูนย์ข่าวสารสันติภาพ คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, บรรณาธิการ, 69-194.กรุงเทพฯ: สถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
22. รอมฎอน ปันจอร์. 2558. “การเมืองของถ้อยคำในชายแดนใต้/ปาตานี: การประกอบสร้าง ‘สันติภาพ’ ในความขัดแย้งชาติพันธุ์การเมือง.” วิทยานิพนธ์รัฐศาสตรมหาบัณฑิต, คณะรัฐศาสตร์, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
23. รัตติยา สาและ. 2544. “จาก ‘ปตานี’ สู่ความเป็น ‘จังหวัดปัตตานี ยะลา และนราธิวาส’.” ใน การปฏิสัมพันธ์ระหว่างศาสนิกที่ปรากฏในจังหวัดปัตตานี ยะลา และนราธิวาส. 25-71. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
24. รัตติยา สาและ. 2548. “ปตานี ดารุสสะลาม (มลายู-อิสลาม ปตานี) สู่ความเป็น จังหวัดปัตตานี ยะลา และนราธิวาส.” ใน ประวัติศาสตร์ “ปกปิด” ของ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ รัฐปัตตานี ใน “ศรีวิชัย” เก่าแก่กว่ารัฐสุโขทัยในประวัติศาสตร์, สุจิตต์ วงษ์เทศ, บรรณาธิการ, 236-301. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ: มติชน.
25. ศูนย์เฝ้าระวังสถานการณ์ภาคใต้. 2556. “ข้อเรียกร้องเบื้องต้น 5 ประการของ BRN: ต้นฉบับและบทแปลหลากสำนวนหลายภาษา.” ศูนย์เฝ้าระวังสถานการณ์ภาคใต้, 19 สิงหาคม. เข้าถึงเมื่อ 1 มิถุนายน 2559. http://www.deepsouth¬watch.org/node/4635.
26. สถาบันวัฒนธรรมศึกษากัลยาณิวัฒนา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี. รายงานประจำปีการประเมินคุณภาพ Self Assessment Report (SAR) ตามแนวทางเกณฑ์รางวัลคุณภาพแห่งชาติ (TQA) ประจำปีการศึกษา 2553. สถาบันวัฒนธรรมศึกษากัลยาณิวัฒนา. เข้าถึงเมื่อ 18 มิถุนายน 2559. http://culture.pn.psu.ac.th/cu/images/documents/TQA/2553/TQA-53(รูปเล่ม).pdf.
27. สมโชติ อ๋องสกุล. 2524. “การปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล: ปัตตานี” ใน มณฑลเทศาภิบาล: วิเคราะห์เปรียบเทียบ, วุฒิชัย มูลศิลป์ และสมโชติ อ๋องสกุล, บรรณาธิการ, 365-376. กรุงเทพฯ: สมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย.
28. สุจิตต์ วงษ์เทศ. 2548.บรรณาธิการ. ประวัติศาสตร์ “ปกปิด” ของ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ รัฐปัตตานี ใน “ศรีวิชัย” เก่าแก่กว่ารัฐสุโขทัยในประวัติศาสตร์. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ: มติชน.
29. หลวงคุรุนิติพิศาล. 2509. ตำนานเมืองไทรบุรีและเมืองปัตตานี. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มิตรไทย.
30. หะสัน หมัดหมาน. 2541. “คำนำของผู้แปล.” ใน ประวัติราชอาณาจักรมลายูปะตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน และมะหามะซากี เจ๊ะหะ. เรียบเรียงโดย ดลมนรรจน์ บากา. ปัตตานี: โครงการจัดตั้งสถาบันสมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา. 2541.
31. หะสัน หมัดหมาน. 2549. “คำนำของผู้แปล.” ใน ประวัติศาสตร์ราชอาณาจักรมลายูปะตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน และมะหามะซากี เจ๊ะหะ. เรียบเรียงโดย ดลมนรรจน์ บากา. เชียงใหม่: ซิลค์เวอร์ม บุ๊คส์.
32. อาจารย์บางนรา. 2551. “ปัตตานี: อดีต – ปัจจุบัน.” เอกสารประกอบการสัมมนาวิชาการเรื่อง “โลกของอิสลามและมุสลิมในอุษาคเนย์” ณ โรงแรมทวินโลตัส จังหวัดนครศรีธรรมราช, 28-29 พฤศจิกายน.
33. อนันต์ วัฒนานิกร. 2549. “จากผู้รวบรวม.” ใน ตำนานเมืองปัตตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน. เรียบเรียงโดย ประพนธ์ เรืองณรงค์. พิมพ์ครั้งที่ 2. ปัตตานี: สถาบันวัฒนธรรมศึกษากัลยาณิวัฒนา.
34. อิบรอฮิม ชุกรี. 2525. ตำนานเมืองปัตตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน. เรียบเรียงโดย ประพนธ์ เรืองณรงค์. ปัตตานี: ศูนย์การศึกษาเกี่ยวกับภาคใต้.
35. อิบรอฮิม ชุกรี. 2541. ประวัติราชอาณาจักรมลายูปะตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน และมะหามะซากี เจ๊ะหะ. เรียบเรียงโดย ดลมนรรจน์ บากา. ปัตตานี: โครงการจัดตั้งสถาบันสมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา.
36. อิบรอฮิม ชุกรี. 2549ก. ตำนานเมืองปัตตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน. เรียบเรียงโดย ประพนธ์ เรืองณรงค์. พิมพ์ครั้งที่ 2. ปัตตานี: สถาบันวัฒนธรรมศึกษากัลยาณิวัฒนา.
37. อิบรอฮิม ชุกรี. 2549ข. ประวัติศาสตร์ราชอาณาจักรมลายูปะตานี. แปลโดย หะสัน หมัดหมาน และมะหามะซากี เจ๊ะหะ. เรียบเรียงโดย ดลมนรรจน์ บากา. เชียงใหม่: ซิลค์เวอร์ม บุ๊คส์.
38. อิบราฮิม ชักครี. 2493. ประวัติเจ้านครมลายูปัตตานี. รัฐกลันตัน มาเลเซีย: โรงพิมพ์สำนักงานคณะกรรมการอิสลามแห่งกลันตัน, อ้างถึงใน ขจัดภัย บุรุษพัฒน์. 2519. ไทยมุสลิม. กรุงเทพฯ: แพร่พิทยา.
39. อิสมาอีล เบญจมสมิทธิ์. 2551. “บทบาทด้านการศึกษาและการเมืองของชัยคฺวันอะหมัด อัล-ฟะฏอนีย์ (พ.ศ.2399-2451).” วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต. สาขาวิชาอิสลามศึกษา, วิทยาลัยอิสลามศึกษา, มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์.
40. ฮารา ชินทาโร. 2556. “บทแปล ‘คำอธิบายต่อข้อเรียกร้องขั้นแรก 5 ข้อ ของ BRN’.”. Shintaro, 26 พฤษภาคม. เข้าถึงเมื่อ 1 มีนาคม 2559. http://www.deep¬southwatch.org/node/4301.
ภาษาอังกฤษ
41. Al-Hakim, Abu Hafez. 2016. “Dissecting the T-O-R.” Abu Hafez Al-Hakim, May 19. Accessed May 20, 2016. http://www.deepsouthwatch.org/node/8733.
42. Bailey, Conner and Miksic, John N. 2005. “Introduction.” In History of the Malay Kingdom of Patani. 2nd edn. Chiang Mai: Silkworm Books.
43. Che Man, Wan Kadir. 1990. Muslim Separatism: The Moros of Southern Philippines and the Malays of Southern Thailand. Singapore: Oxford University Press.
44. Haemindra, Nantawan. 1976. “The Problem of the Thai-Muslims in the Four Southern Provinces of Thailand (Part One).” Journal of Southeast Asian Studies 7(2): 197-225.
45. Haemindra, Nantawan. 1977. “The Problem of the Thai-Muslims in the Four Southern Provinces of Thailand (Part Two).” Journal of Southeast Asian Studies 8(1): 85-105.
46. Moore, Margaret. 1988. Introduction: The Self-Determination Principle and the Ethics of Secession. In National Self-Determination and Seces¬sion, edited by Margaret Moore, 1-13. Oxford and New York: Oxford University Press.
47. Pitsuwan, Surin. 1985. Islam and Malay Nationalism: A Case Study of the Malay Muslims of Southern Thailand. Bangkok: Thai Khadi Research institute, Thammasat University.
48. Prachuabmoh, Chavivun. 1980. “The Role of Women in Maintaining Ethnic Identity and Boundaries: A Case of Thai-Muslims (Malay Speaking Group) in Southern Thailand.” Ph.D. dissertation, Department of Anthropology, University of Hawaii.
49. Puaksom, Davisakd. 2008. “Of a Lesser Brilliance: Patani Historiography in Contention.” In Thai South and Malay North: Ethic Interaction on a Plural Peninsula, edited by Michael J. Montesano and Patrick Jory, 71-88. Singapore: NUS Press.
50. Satha-anand, Chaiwat. 1992. “Pattani in the 1980s: Academic Literature as Political Stories.” Sojourn 7 (1): 1-38.
51. Syukri, Ibrahim. 1985. History of the Malay Kingdom of Patani. Translated by Conner Bailey and John N. Miksic.. Ohio: Ohio University Press.
52. Syukri, Ibrahim. 2005a. History of the Malay Kingdom of Patani. Trans¬lated by Conner Bailey and John N. Miksic. 2nd edn. Chiang Mai: Silkworm Books. 2005.
ภาษามลายู
53. Hasrom bin Haron dan Mohd Zamberi A. Malek. 2005. “Prakata Editor.” Dalam Sejarah Kerajaan Melayu Patani, Cetakan Kedua. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.
54. Ibrahim Syukri. 2005b. Sejarah Kerajaan Melayu Patani. Diedit oleh Hasrom Haron dan Mohd Zamberi A. Malek,
55. Cetakan Kedua. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.
