สิทธิติดต่อกับบุตร: ศึกษากรณีบุคคลที่มีความสัมพันธ์ทางสายโลหิตหรือความสัมพันธ์ในความเป็นจริงกับบุตรที่มีสถานะที่คล้ายคลึงหรือเสมือนกับบิดามารดา

Abstract

บทความนี้มุ่งศึกษาปัญหาเรื่อง “สิทธิติดต่อกับบุตร” ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1584/1 ซึ่งกำหนดให้บิดามารดาที่ชอบด้วยกฎหมายมีสิทธิที่จะติดต่อกับบุตรของตนได้ตามควรแก่พฤติการณ์ ส่งผลให้บุคคลอื่นที่มีความสัมพันธ์ทางสายโลหิตหรือความสัมพันธ์ในความเป็นจริงกับบุตรที่มีสถานะที่คล้ายคลึงหรือเสมือนกันกับบิดามารดาไม่มีสิทธิติดต่อกับบุตร เช่น บิดาที่ไม่ชอบด้วยกฎหมาย บิดามารดาเลี้ยง ผู้บริจาคไข่ อสุจิ หรือตัวอ่อน หรือหญิง
ที่ตั้งครรภ์แทน คู่รักเพศเดียวกัน เป็นต้น รวมถึงบทบัญญัติดังกล่าวยังคงมีความไม่ชัดเจนว่าผู้มีสิทธิติดต่อกับบุตรควรมีขอบเขตในการติดต่อกับบุตรมากน้อยเพียงใดเพื่อไม่ให้กระทบต่ออำนาจปกครองบุตรหรือกระทบอำนาจปกครองบุตรน้อยที่สุด และการติดต่อกับบุตรนั้นจะต้องเป็นประโยชน์สูงสุดแก่เด็กด้วย เนื่องจากประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ไม่ได้บัญญัติหลักการหรือแนวทางในการพิจารณาเกี่ยวกับขอบเขตของสิทธิติดต่อกับบุตร วิธีการใช้สิทธิติดต่อกับบุตร
และเรื่องหลักประโยชน์สูงสุดของเด็กไว้เลย ดังนั้น ทำให้เมื่อเกิดข้อพิพาทเกี่ยวกับสิทธิติดต่อกับบุตร ในการพิจารณาขอบเขตสิทธิติดต่อกับบุตร รวมถึงวิธีการใช้สิทธิติดต่อกับบุตร จึงต้องนำกฎหมายอื่น นอกเหนือจากที่บัญญัติไว้ในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาเป็นเครื่องมือเพื่อให้ศาลมีอำนาจใช้ดุลพินิจในการพิจารณาพิพากษาคดี และอาจมีหน่วยงานอื่น ๆ เข้ามามีส่วนเกี่ยวข้องในการพิจารณาเพื่อประเมินสถานการณ์ว่าเห็นสมควรให้บุคคลที่ประสงค์จะติดต่อกับบุตรมีสิทธิติดต่อกับบุตรหรือไม่และมีขอบเขตเพียงใด

ตามปัญหาดังกล่าว บทความนี้ใช้วิธีศึกษาเปรียบเทียบกฎหมายไทยกับกฎหมายของรัฐแคลิฟอร์เนีย ประเทศสหรัฐอเมริกาและประเทศเยอรมันในเรื่องสิทธิติดต่อกับบุตร อำนาจปกครองบุตร และประโยชน์สูงสุดของเด็ก ซึ่งจากการศึกษาพบว่ากฎหมายของรัฐแคลิฟอร์เนีย ประเทศสหรัฐอเมริกาและประเทศเยอรมันก็ได้มีการบัญญัติให้บุคคลอื่นที่มีความสัมพันธ์ทางสายโลหิตหรือความสัมพันธ์ในความเป็นจริงกับบุตรที่มีสถานะที่คล้ายคลึงหรือเสมือนกันกับบิดามารดา มีสิทธิติดต่อกับบุตรได้ เช่น บิดาที่ไม่ชอบด้วยกฎหมาย บิดามารดาเลี้ยง คู่รักเพศเดียวกัน เป็นต้น โดยในการพิจารณาคดีเกี่ยวกับสิทธิติดต่อกับบุตร กฎหมายของทั้งสองประเทศก็มีการบัญญัติกฎหมายลายลักษณ์อักษรที่เป็นการบัญญัติหลักเกณฑ์ มาตรการ ข้อจำกัดสิทธิติดต่อกับบุตรและระดับความเข้มงวดในการติดต่อกับบุตร หลักเกณฑ์ในการพิจารณาถึงประโยชน์สูงสุดของเด็ก รวมถึงหลักความยินยอมของเด็ก มีการกำหนดให้ศาลต้องรับฟังเด็กก่อน เพื่อให้ศาลสามารถพิจารณาขอบเขตของสิทธิติดต่อกับบุตรได้อย่างเหมาะสม จาการศึกษาเปรียบเทียบ บทความนี้จึงเสนอให้มีการแก้ไขประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ โดยบัญญัติให้บุคคลอื่นที่มีความสัมพันธ์ทางสายโลหิตหรือความสัมพันธ์ในความ
เป็นจริงกับบุตรที่มีสถานะที่คล้ายคลึงหรือเสมือนกันกับบิดามารดามีสิทธิติดต่อกับบุตรได้แบบมีเงื่อนไข รวมถึงประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ควรมีการบัญญัติหลักเกณฑ์ มาตรการ ข้อจำกัดสิทธิติดต่อกับบุตรที่ชัดเจนและเป็นรูปธรรมเกี่ยวกับการติดต่อกับบุตร มีการกำหนดระดับความเข้มงวดในการติดต่อกับบุตร หลักเกณฑ์ในการพิจารณาถึงประโยชน์สูงสุดของเด็ก การกำหนดเกณฑ์อายุที่เด็กจะให้ความยินยอม อีกทั้ง เห็นสมควรให้มีการแก้ไขพระราชบัญญัติศาลเยาวชนและครอบครัวและวิธีพิจารณาคดีเยาวชนและครอบครัว พ.ศ. 2553  โดยเฉพาะในคดีครอบครัวที่ผู้เยาว์มีผลประโยชน์หรือส่วนได้เสีย ต้องมีการกำหนดให้ศาลต้องรับฟังเด็กก่อน เพื่อให้ศาลพิจารณาขอบเขตในการติดต่อกับบุตรได้อย่างเหมาะสม