อายุความฟ้องคดีอาญา: ศึกษาอุปสรรคในการฟ้องคดีทางข้อกฎหมายและทางข้อเท็จจริง

Abstract

บทความนี้มุ่งศึกษาปัญหาเรื่องอุปสรรคในการฟ้องคดีทางข้อกฎหมายและทางข้อเท็จจริงซึ่งมีผลต่ออายุความฟ้องคดีอาญา เนื่องจากการฟ้องคดีอาญาตามกฎหมายประเทศไทยในทุกฐานความผิดจะมีอายุความกำกับไว้เสมอ อย่างไรก็ตาม การฟ้องคดีหรือการร้องทุกข์ที่มีผลทำให้การนับอายุความสิ้นสุดลงอาจไม่สามารถดำเนินการในระหว่างอายุความได้ตลอดเวลา เพราะอาจเกิดปัญหาเมื่อมีบทบัญญัติหรือขั้นตอนทางกฎหมายบางประการซึ่งมีผลเป็นอุปสรรคทำให้การเริ่มต้นหรือดำเนินการฟ้องคดีหรือร้องทุกข์ไม่สามารถกระทำได้ ในขณะที่อุปสรรคในการฟ้องคดีบางประการก็อาจเกิดขึ้นจากข้อเท็จจริงที่ปรากฏในคดีนั้นหรือจากข้อเท็จจริงที่เกิดขึ้นมาภายหลังในระหว่างอายุความ ซึ่งอุปสรรคทั้ง 2 ประเภทมีความเสี่ยงที่จะทำให้การฟ้องคดีหรือการร้องทุกข์ไม่สามารถดำเนินการได้ทันภายในกำหนดอายุความ หรือ ทำให้อายุความเหลือน้อยเกินไปจนไม่สามารถเตรียมการฟ้องคดีหรือร้องทุกข์ได้อย่างเหมาะสม ตามปัญหาดังกล่าว บทความนี้จึงใช้วิธีการศึกษาจากหลักกฎหมายที่ว่าด้วยเรื่องอายุความฟ้องคดีและสถานะ
ของบุคคลที่ไม่อาจฟ้องร้องคดีได้ และศึกษาเปรียบเทียบกับกฎหมายต่างประเทศ โดยเฉพาะประเทศฝรั่งเศส เยอรมนี สหรัฐอเมริกา และอินเดีย ประกอบกับการศึกษามาตรการเกี่ยวกับอายุความของประเทศไทยเท่าที่มีการบัญญัติไว้อยู่แล้ว เพื่อวิเคราะห์ว่าการดำเนินคดีอาญาของประเทศไทยยังมีอุปสรรคในการฟ้องคดีประการใดอยู่หรือไม่และสมควรใช้มาตรการเกี่ยวกับอายุความแบบใดจึงจะเหมาะสม โดยผลการวิเคราะห์พบว่ากฎหมายต่างประเทศทั้ง 4 ประเทศ ล้วนกำหนดหลักเกณฑ์เกี่ยวกับอุปสรรคในการฟ้องคดีและมาตรการเกี่ยวกับอายุความไว้ทั้งสิ้น โดยมีทั้งการบัญญัติกฎหมายที่ระบุข้อเท็จจริงที่เป็นอุปสรรคไว้ชัดเจนโดยเฉพาะและระบุเป็นหลักเกณฑ์ทั่วไป ในขณะที่กฎหมายประเทศไทยก็มีมาตรการเกี่ยวกับอายุความสำหรับอุปสรรคในการฟ้องคดีเช่นกันโดยมีแนวโน้มที่จะขยายอายุความออกไป
เพียงเท่าที่จำเป็น แต่ระบุไว้ในกฎหมายเฉพาะบางฉบับซึ่งจำกัดทั้งประเภทคดีและประเภทของอุปสรรคที่จะนำไปปรับใช้ ไม่ใช่หลักเกณฑ์ที่ใช้ได้ทั่วไปแบบเดียวกับกฎหมายต่างประเทศ ดังนี้ ผู้เขียนจึงเสนอว่า กฎหมายประเทศไทยควรบัญญัติหลักเกณฑ์เกี่ยวกับอุปสรรคในการฟ้องคดีไว้เป็นการทั่วไปในประมวลกฎหมายอาญาซึ่งเป็นกฎหมายหลักที่กำหนดเรื่องอายุความฟ้องคดีอาญา โดยการกำหนดมาตรการเกี่ยวกับอายุความสำหรับอุปสรรคทางข้อกฎหมายจะต้องมีความหลากหลายขึ้นอยู่กับลักษณะของอุปสรรคทางข้อกฎหมายว่าระยะเวลาในการดำรงอยู่ของอุปสรรคนั้นชัดเจนแน่นอนหรือไม่และอุปสรรคนั้นเกิดขึ้นในขั้นตอนใดของการดำเนินคดีอาญา ในขณะที่การกำหนดมาตรการเกี่ยวกับอายุความสำหรับอุปสรรคทางข้อเท็จจริงควรที่จะกำหนดระดับความร้ายแรงของอุปสรรคไว้ที่ระดับเหตุสุดวิสัยเพื่อให้ผู้เกี่ยวข้องในการฟ้องคดีหรือร้องทุกข์จะต้องมีความระมัดระวังในการเร่งรัดดำเนินคดี และควรขยายอายุความออกไปเพียงเท่าที่จำเป็น เว้นแต่กรณีที่อุปสรรคทางข้อเท็จจริงซึ่งเทียบเท่าเหตุสุดวิสัยนั้นจะเกิดขึ้นจากการกระทำของผู้กระทำความผิดโดยอาศัยประโยชน์จากการที่ผู้เสียหายเป็นผู้หย่อนความสามารถ ก็สมควรที่จะกำหนดมาตรการเกี่ยวกับอายุความที่เป็นประโยชน์ต่อผู้เสียหายมากขึ้นและเป็นการลงโทษผู้กระทำความผิดด้วย