มาตรการทางกฎหมายในการจัดการซากแบตเตอรี่ลิเทียมไอออน (Li-ion Battery)

Abstract

บทความนี้มุ่งศึกษามาตรการทางกฎหมายในการจัดการซากแบตเตอรี่ลิเทียมไอออนทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศ โดยมีที่มาของสภาพปัญหาจากการเพิ่มสูงขึ้นของปริมาณซากแบตเตอรี่ลิเทียมไอออนทั่วโลกรวมถึงประเทศไทย เนื่องจากการขยายตัวของการใช้งานอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ทั้งโทรศัพท์มือถือ คอมพิวเตอร์พกพา
และอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ชนิดอื่น ตลอดจนการใช้งานยานยนต์ไฟฟ้าที่เพิ่มสูงขึ้น ส่งผลให้ปริมาณซากแบตเตอรี่
ชนิดลิเทียมไอออนที่ต้องนำเข้าสู่ระบบการจัดการของเสียเพิ่มสูงขึ้นด้วย อย่างไรก็ตามหากซากแบตเตอรี่ถูกจัดการอย่างไม่ถูกวิธีจะส่งผลให้สารอันตรายที่เป็นส่วนประกอบภายในแบตเตอรี่ เช่น ลิเทียม แมงกานิส โคบอลต์
รั่วไหลออกสู่สิ่งแวดล้อม ก่อให้เกิดภาวะมลพิษต่อผู้ที่สัมผัสสารอันตรายดังกล่าว จากการศึกษามาตรการทางกฎหมายในการจัดการซากแบตเตอรี่ลิเทียมไอออนในประเทศไทย พบว่า มาตรการทางกฎหมายไม่เพียงพอต่อการนำมาใช้ในการจัดการซากแบตเตอรี่ลิเทียมไอออนได้อย่างเป็นระบบและครบวงจร ทั้งยังไม่ครอบคลุมการใช้ประโยชน์ทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน กล่าวคือ ไม่มีมาตรการการหมุนเวียนวัตถุดิบกลับมาใช้ใหม่หรือใช้ซ้ำ ทำให้ในการจัดการซากแบตเตอรี่ลิเทียมไอออนนั้นเป็นไปอย่างไม่มีประสิทธิภาพ ดังนั้นบทความนี้จึงศึกษาเปรียบเทียบมาตรการทางกฎหมายในการจัดการซากแบตเตอรี่ลิเทียมไอออนจากประเทศอื่นๆ เช่น กลุ่มประเทศสหภาพยุโรป,
ประเทศอินเดีย และประเทศสิงคโปร์ เพื่อวิเคราะห์และหาแนวทางในการพัฒนามาตรการทางกฎหมายในการจัดการซากแบตเตอรี่ลิเทียมไอออนในประเทศไทย ให้เหมาะสมกับบริบท และสภาพเศรษฐกิจและสังคมของประเทศไทย

จากการศึกษาเปรียบเทียบมาตรการทางกฎหมายของต่างประเทศ พบว่า ในแต่ละประเทศมีการกำหนดกฎหมายเฉพาะสำหรับการจัดการแบตเตอรี่ที่หมดอายุการใช้งานโดยเริ่มตั้งแต่กระบวนการคัดแยก เก็บรวบรวม
ไปจนถึงกระบวนการกำจัดซากแบตเตอรี่ ซึ่งแต่ละประเทศได้นำเอาแนวคิด Circular Economy หรือหลักเศรษฐกิจหมุนเวียนมาใช้เป็นแนวทางในการจัดการซากแบตเตอรี่ เพื่อลดการใช้ทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยู่อย่างจำกัด ควบคู่
ไปกับหลักการความรับผิดชอบที่เพิ่มขึ้นของผู้ผลิต (Extended Producer Responsibility : EPR) มาใช้เพื่อบังคับให้ผู้ผลิต ผู้จำหน่าย จะต้องเข้าไปร่วมรับผิดชอบในการจัดการซากแบตเตอรี่ที่ตนเองได้ผลิต หรือจำหน่ายให้แก่ผู้บริโภค ด้วยค่าใช้จ่ายของตนเอง บทความนี้เห็นด้วยกับมาตรการทางกฎหมายของต่างประเทศ เนื่องจากเป็นมาตรการที่ครอบคลุมในการจัดการซากแบตเตอรี่ที่หมดอายุการใช้งานได้อย่างมีประสิทธิภาพตั้งแต่กระบวนการผลิตไปจนถึงตลอดวงจรชีวิตของแบตเตอรี่ ทั้งยังสามารถหมุนเวียนนำเอาวัตถุดิบที่ผ่านการใช้งานแล้วกลับมา Reuse
หรือ Recycle ได้อีกอันเป็นการใช้ทรัพยากรธรรมชาติได้อย่างมีประสิทธิภาพ และยังเป็นการลดปริมาณขยะที่จะต้องถูกนำไปกำจัด ณ สถานที่ปลายทาง เพื่อเป็นการป้องกันภาวะมลพิษที่อาจเกิดขึ้นกับสิ่งแวดล้อมและสุขภาพอนามัยของประชาชน นอกจากนี้ยังเป็นการทำให้ผู้ผลิต หรือผู้จำหน่ายต้องเข้ามาร่วมรับผิดชอบกับการจัดการซากแบตเตอรี่ของตน เพื่อเป็นการลดภาระและค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้นแก่หน่วยงานรัฐ ดังนั้นประเทศไทยจึงควรพัฒนามาตรการทางกฎหมายเพื่อใช้บังคับการจัดการซากแบตเตอรี่ลิเทียมไอออน ด้วยวิธีการผนวกรวมหลักการ EPR เข้าไปกับ
(ร่าง) พระราชบัญญัติการจัดการซากผลิตภัณฑ์เครื่องใช้ไฟฟ้าและอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ พ.ศ. ... ที่จัดทำโดย
กรมควบคุมมลพิษ โดยกำหนดให้ผู้ผลิตและผู้จำหน่ายต้องเข้าไปมีส่วนร่วมในการรับผิดชอบในการจัดการ
ซากแบตเตอรี่ของตนตั้งแต่กระบวนการออกแบบ ไปจนตลอดวงจรชีวิตของแบตเตอรี่ ควบคู่ไปกับการนำเอาแนวคิด Circular Economy หรือเศรษฐกิจหมุนเวียน มาปรับใช้กับมาตรการทางกฎหมายโดยห้ามมิให้นำเอาซากแบตเตอรี่
ที่ยังไม่ผ่านกระบวนการบำบัดและรีไซเคิลไปกำจัดโดยทันที เพื่อเป็นการหมุนเวียนวัตถุดิบที่ผ่านกระบวนการกู้คืนวัตถุดิบแล้วกลับมา Reuse หรือ Recycle อันเป็นการใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน
ทั้งนี้ยังต้องมีการกำหนดเป้าหมายในการกู้คืนวัตถุดิบมาใช้เพื่อ Reuse หรือ Recycle เพื่อเป็นการกระตุ้นให้ผู้ผลิตจำต้องดำเนินการให้เป็นไปตามเป้าหมายที่ได้กำหนด ซึ่งผู้ผลิตจะต้องจัดทำบันทึกข้อมูลปริมาณซากแบตเตอรี่ที่ได้เก็บรวบรวม จำนวนซากแบตเตอรี่ที่ถูกส่งไปบำบัด ปริมาณวัตถุดิบที่สามารถกู้คืนได้จากการบำบัด ปริมาณการ
รีไซเคิล รวมไปถึงปริมาณที่ถูกส่งไปกำจัด ณ สถานที่กำจัดปลายทาง เพื่อให้รัฐสามารถเข้าไปตรวจสอบเพื่อกำหนด
ให้เป็นไปตามเป้าหมายที่รัฐเป็นผู้กำหนด