มาตรการทางกฎหมายและข้อบกพร่องทางกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการแก้ปัญหาการบริหารจัดการน้ำเพื่อการเกษตรแบบเชิงบูรณาการในพื้นที่นอกเขตชลประทาน อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่

บทคัดย่อ

การวิจัยในครั้งนี้เป็นการศึกษาถึงกฎหมาย มาตรการทางกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการแก้ปัญหาการบริหารจัดการน้ำ แนวทางปฏิบัติในชุมชนในการแก้ปัญหาจัดสรรน้ำโดยมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษามาตรการทางกฎหมายและข้อบกพร่องทางกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการแก้ปัญหาการบริหารจัดการน้ำเพื่อการเกษตรแบบเชิงบูรณาการในพื้นที่นอกเขตชลประทาน แนวทางการแก้ปัญหาความซ้ำซ้อนกันในการบังคับใช้กฎหมายในการบริหารจัดการน้ำ แนวทางในการเสนอมาตรการระงับข้อพิพาทหรือข้อตกลงชุมชนในการบริหารจัดการน้ำในพื้นที่นอกเขตชลประทาน อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่ การวิจัยมีกลุ่มประชากรที่ทำการศึกษาคือกลุ่มตัวอย่างประชากรในพื้นที่นอกเขตชลประทาน อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่ โดยการออกแบบสอบถาม จำนวนรวมกันไม่ต่ำกว่า 300 คน โดยใช้การสุ่มตัวอย่างแบบเจาะจงแบบกลุ่ม จำนวน 100 คน โดยทำการศึกษาระยะเวลาตั้งแต่เดือนตุลาคม 2561 – มีนาคม 2563 โดยมีเครื่องมือการวิจัยได้แก่การวิจัยเอกสาร การสัมภาษณ์ และการใช้แบบสอบถาม

การวิจัยมีการวิเคราะห์ข้อมูลโดยผ่านกรอบแนวคิดซึ่งใช้ทฤษฎีธรรมาภิบาลในการจัดการน้ำ การตรวจสอบความเที่ยงตรงของเนื้อหา ผลการศึกษาพบว่าเกษตรกรนอกเขตชลประทานส่วนใหญ่มีการจัดสรรน้ำโดยตกลงกันเองระหว่างผู้ใช้น้ำ และใช้กฎเกณฑ์ตามกฎหมายในการระงับข้อพิพาทเรื่องน้ำน้อย (ร้อยละ2.3-9.5) ซึ่งเป็นไปตามสมมติฐานการวิจัยบางส่วนว่าการแก้ปัญหาจัดสรรน้ำของชุมชนในพื้นที่นอกเขตชลประทานในอำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่ไม่สามารถใช้มาตรการทางกฎหมายเพียงลำพังได้ ต้องอาศัยมาตรการอื่นๆ เช่น ข้อตกลงชุมชน หลักการธรรมาภิบาลในการจัดการน้ำ ในการพัฒนาเพิ่มขีดความสามารถของชุมชน โดยปลูกฝังให้ประชาชนมีวินัยการใช้น้ำควบคู่ไปด้วย

การศึกษาข้อบกพร่องทางกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการแก้ปัญหาการบริหารจัดการน้ำ พบว่า การบังคับใช้กฎหมายเกี่ยวกับการจัดการน้ำในองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นซ้ำซ้อนกันเองการมีหน่วยงานราชการที่บังคับใช้กฎหมายเกี่ยวข้องในการจัดการน้ำ แต่ไม่มีเจ้าภาพเป็นหน่วยงานหลักในการดำเนินการ การตรากฎหมายที่ไม่ได้มาจากกลุ่มผลประโยชน์หรือการมีส่วนร่วมจากประชาชนในพื้นที่

สำหรับแนวทางในการเสนอมาตรการระงับข้อพิพาทหรือข้อตกลงชุมชนในการบริหารจัดการน้ำในพื้นที่นอกเขตชลประทาน มีว่าการจัดทำธรรมนูญจัดการน้ำท้องถิ่นเป็นตัวเลือกหนึ่งที่เป็นการแก้ไขปัญหาข้อพิพาทด้วยแนวทางสมานฉันท์โดยกลุ่มบุคคลในชุมชนเอง โดยหลักการ 3L ทั้งนี้ให้ดำเนินงานตามโมเดลการสร้างเครือข่ายจัดการระงับข้อพิพาทเกี่ยวกับน้ำระดับชุมชน ซึ่งมี 5 ขั้นตอน ได้แก่ 1)การจัดการข้อพิพาทในแหล่งน้ำชุมชน 2)การจัดการข้อพิพาทในองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 3)การระงับข้อพิพาทแบบสมานฉันท์ เมื่อเกิดข้อพิพาทที่มีผลกระทบกับชุมชนหลายชุมชนตั้งแต่ 2 ชุมชนขึ้นไป 4)การระงับข้อพิพาทเกี่ยวกับน้ำในจังหวัด และ5)การระงับข้อพิพาทในเครือข่ายการจัดการน้ำ

แนวทางปรับปรุงข้อบกพร่องทางกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการแก้ปัญหาการบริหารจัดการน้ำ เห็นควรให้มีการกำหนดรายละเอียดในพระราชบัญญัติทรัพยากรน้ำในเรื่องสิทธิการมีส่วนร่วมของชุมชนให้ชัดเจน ยกตัวอย่างเช่น กำหนดให้ชุมชนท้องถิ่นมีสิทธิจัดการน้ำในท้องถิ่น การจัดระบบเหมืองฝาย การบำรุงรักษาเหมืองฝายในท้องถิ่น นอกจากนี้ พระราชบัญญัติทรัพยากรน้ำยังไม่ได้กำหนดวิธีการคุ้มครององค์ความรู้ และการใช้เทคโนโลยีเรื่องน้ำของชุมชนอย่างไร จึงเห็นควรให้มีการกำหนดรายละเอียดให้ชุมชนท้องถิ่นสามารถจดทะเบียนสิทธิบัตรในการสร้างเหมืองฝายด้วยวิธีการรูปแบบใหม่โดยเป็นหน้าที่ของหน่วยงานองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นต้องดำเนินการให้