แนวคิดความพอเพียงในสถาปัตยกรรม

บทคัดย่อ

ความพอเพียงเป็นคำทางวัฒนธรรมที่คนไทยคุ้นเคยดีและเข้าใจความหมายผ่านปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ซึ่งนอกจากใช้เป็นนโยบายการพัฒนาประเทศแล้วยังมีการนำหลักการไปประยุกต์ใช้กับภาคส่วนต่าง ๆ อย่างกว้างขวางรวมทั้งภาคส่วนสถาปัตยกรรม ดังที่เรียกว่า “สถาปัตยกรรมพอเพียง” แต่ตลอดระยะเวลาที่ผ่านมาสถาปัตยกรรมพอเพียงยังไม่มีการศึกษาอย่างเพียงพอเท่าใดนัก บทความนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อนำเสนอการศึกษาแนวคิดความพอเพียงและการนำแนวคิดมาสู่งานสถาปัตยกรรม 2) เพื่อขยายความหมายและเสนอนิยามของสถาปัตยกรรมพอเพียง และ 3) เพื่อกำหนดปัจจัยการออกแบบสถาปัตยกรรมพอเพียง การศึกษานี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพในกรอบการวิจัยเชิงแนวคิดด้วยการทบทวนวรรณกรรมแบบไม่ใช้ระบบจากแหล่งข้อมูลหลากหลาย จากนั้นจึงใช้การวิเคราะห์เชิงประเด็นเพื่อสกัดหลักการหรือองค์ประกอบสำคัญเชิงแนวคิดที่จะนำไปสังเคราะห์ปัจจัยการออกแบบสถาปัตยกรรมพอเพียงอีกขั้นหนึ่ง การศึกษาพบว่า ความพอเพียงเป็นแนวคิดสากลและเป็นหนึ่งในกลยุทธ์เพื่อความยั่งยืนที่ทับซ้อนกับปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง แม้ว่ามีรากฐานต่างที่มา แต่ก็มีจุดมุ่งหมายที่สอดคล้องกันในสามมิติ ได้แก่ ความเป็นอยู่ที่ดี ความยุติธรรมทางสังคม และความสมบูรณ์ของระบบนิเวศ การนำแนวคิดความพอเพียงมาสู่สถาปัตยกรรมเพื่อเป็นกลยุทธ์ในการจัดการพื้นที่อาคารที่มีอยู่แล้วให้ใช้งานได้เต็มศักยภาพมากขึ้นโดยหลีกเลี่ยงการสร้างใหม่ ลดการใช้ทรัพยากรโดยไม่จำเป็น และในการศึกษานี้ความพอเพียงใช้เป็นแนวคิดในการออกแบบสถาปัตยกรรม โดยนิยามสถาปัตยกรรมพอเพียงได้ว่า เป็น “สถาปัตยกรรมที่ตอบสนองความจำเป็นพื้นฐานทางสถาปัตยกรรมที่เพียงพอ โดยใช้ทรัพยากรพื้นที่ วัสดุ พลังงานอย่างพอประมาณ และสร้างขึ้นอย่างเหมาะสมกับบริบท” ซึ่งสะท้อนจากการสังเคราะห์ปัจจัยการออกแบบ กอปรด้วยปัจจัยการก่อรูปทางสถาปัตยกรรมสามประการ ได้แก่ ความจำเป็นพื้นฐาน อัตภาพ และบริบท โดยมีปัจจัยความพอเพียงกำกับคือ เพียงพอ พอประมาณ และเหมาะสมตามลำดับ การปฏิบัติเพื่อจะบรรลุแต่ละเป้าหมายและนำไปสู่สถาปัตยกรรมพอเพียงได้จำเป็นต้องอาศัยองค์ความรู้ทางสถาปัตยกรรมและกลยุทธ์การออกแบบที่หลากหลาย การศึกษานี้เสนอปัจจัยการออกแบบที่เป็นส่วนสำคัญของกรอบแนวคิดการออกแบบสถาปัตยกรรมพอเพียง