“ตุ๊กตาลูกเทพ”: กระบวนการเชื่อมโยงเครื่องรางของขลังไทยสู่สังคมเวียดนาม

Reborn Baby Dolls: An association process of Thai amulet into Vietnam society

บทคัดย่อ

บทคัดย่อ

          บทความวิจัยชิ้นนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษากระบวนการเชื่อมโยงตุ๊กตาลูกเทพสู่การนับถือบูชาของผู้คนในสังคมเวียดนาม โดยทำการศึกษาตามระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ คือ (1) การค้นคว้าเอกสารต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง และ (2) การศึกษาภาคสนาม เน้นการเก็บรวบรวมข้อมูลจากการสังเกตแบบมีส่วนร่วม และการสัมภาษณ์แบบไม่เป็นทางการ นอกจากนี้ผู้วิจัยได้นำแนวคิดของบรูโน ลาตูร์ ที่ว่าด้วยเรื่อง “การเชื่อมโยงเข้าหากันของเครือข่าย-ผู้กระทำ” (association) ซึ่งเป็นแนวคิดย่อยในทฤษฎี “เครือข่าย-ผู้กระทำ” (actor-network theory) มาเป็นกรอบในการวิเคราะห์

          ผลการวิจัยพบว่า ตุ๊กตาลูกเทพคือสิ่งประดิษฐ์ทางความเชื่อชนิดหนึ่ง ซึ่งแพร่หลายในสังคมไทยมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2558 อย่างไรก็ตาม คนเวียดนามกลับมองว่าตุ๊กตาลูกเทพ ก็คือกุมารทองประเภทหนึ่ง หรือที่เรียกว่า “กุมารทองสายขาว” ส่วนตุ๊กตาลูกเทพที่มี “มวลสารผี” ได้รับการเรียกว่า “กุมารทองสายดำ” สำหรับการประกอบสร้างสิ่งประดิษฐ์ที่เรียกว่าตุ๊กตาลูกเทพนั้น มี “ตัวกระทำ” (actant) อยู่หลายตัว  ประกอบด้วย 1. บริษัทผลิตตุ๊กตาเสมือนจริง 2. ช่างตัดเย็บเสื้อผ้าและทรงผม 3. ผู้ปลุกเสก 4. คาถาอาคม 5. ดวงจิต/ดวงวิญญาณ 6. ยันต์ 7. ตระกรุด และ 8. “มวลสารผี” อย่างไรก็ตาม “ตัวกระทำ” ที่มีบทบาทสำคัญในฐานะ “ผู้กระทำ” (actor) ก็คือ “ตุ๊กตาลูกเทพ” เพราะหากไม่ทำหน้าที่ตามที่ผู้เลี้ยงปรารถนา ก็จะสร้างความเสื่อมศรัทธาให้แก่ผู้เลี้ยงได้ ส่วนกระบวนการเชื่อมโยงตุ๊กตาลูกเทพสู่สังคมเวียดนามนั้น เกิดจาก “ตัวกระทำ” ต่างๆ ดังนี้ คือ 1. “ผู้ค้า” 2. “นักล่าม” 3. “เฟซบุ๊ค” และ 4. “ลูกค้า” อย่างไรก็ตาม จะเห็นได้ว่า “เฟซบุ๊ค” ได้กลายมาเป็น “ผู้กระทำ” ที่แสดงบทบาทสำคัญในกระบวนการเชื่อมโยงดังกล่าว เพราะช่วยให้ผู้ค้าและลูกค้าสามารถติดต่อสื่อสารระหว่างกันได้อย่างรวดเร็วและไร้พรมแดน

คำสำคัญ  ตุ๊กตาลูกเทพ,  การเชื่อมโยงเข้าหากันของเครือข่าย-ผู้กระทำ, สังคมเวียดนาม