สถานภาพความรู้เกี่ยวกับการลดความเลื่อมล้ำคนจนเมืองเขตเศรษฐกิจพิเศษ
State of knowledge about reducing inequality for Urban Poor in Special Economic Zone
คำสำคัญ:
ความเหลื่อมล้ำ, คนจนเมือง, เขตเศรษฐกิจพิเศษ, การพัฒนาเมือง, ทุนบทคัดย่อ
บทคัดย่อ
แนวคิดการพัฒนาพื้นที่เขตเศรษฐกิจพิเศษของประเทศไทย เป็นแนวคิดที่เกิดจากการขับเคลื่อนในการพัฒนาเชิงนโยบายไปสู่การกำหนดพื้นที่เมืองชายแดน ในความเป็นจริงแล้วความมุ่งหมายของการพัฒนาดังกล่าวคือความต้องการลดความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจในพื้นที่ชายแดน แต่ในทางปฏิบัติแล้วกลับพบว่าแนวคิดดังกล่าวกลับก่อให้เกิดความเหลื่อมล้ำในรูปแบบใหม่ โดยเฉพาะอย่างยิ่งต่อกลุ่มคนจนเมืองในพื้นที่ ในการศึกษาครั้งนี้เป็นการทบทวนกรอบของงานวิจัยที่เกี่ยวข้องเพื่อปริทัศน์สถานภาพองค์ความรู้ในเรื่องดังกล่าว อันจะนำไปสู่การสร้างกรอบแนวคิดที่สำคัญทั้งที่มีต่อความหมายที่เปลี่ยนแปลงไปของคนจนเมืองและความเหลื่อมล้ำ วัตถุประสงค์ของการวิจัยครั้งนี้มี 3 ข้อคือ (1) รวบรวมและสังเคราะห์องค์ความรู้ที่เกี่ยวข้องกับความเหลื่อมล้ำในเมืองเศรษฐกิจพิเศษ (2) ค้นหาคำถามวิจัยจากช่องว่างของการวิจัยที่ผ่านมา (3) พัฒนาโจทย์ความรู้ในรูปแบบการมีส่วนร่วมของหลากหลายกลุ่มคนบนฐานผลการสังเคราะห์องค์ความรู้ที่เกิดขึ้น ระเบียบวิธีการวิจัยมี 2 วิธีคือ (1) การทบทวนวรรณกรรมที่เกี่ยวข้อง ซึ่งเป็นการรวบรวมเนื้อหาหลักใน 3 ประเด็นคือ การนิยามความหมายของคนจนเมืองที่เปลี่ยนแปลงไปตามบริบทของการพัฒนาเมือง ความหมายของความเลื่อมล้ำของคนจนเมือง และพัฒนาการของพื้นที่เศรษฐกิจพิเศษ (2) การจัดกระบวนการวางแผนเชิงปฏิสัมพันธ์ (Interactive Planning) (สักรินทร์ แซ่ภู่, 2553) โดยมีขั้นตอนที่ผสมผสาน 4 วิธีการสื่อสารคือ การสร้างการเรียนรู้ร่วมกัน การปรึกษาหารือ การวางแผนร่วมกัน และการสร้างฉันมติร่วมกัน โดยในขั้นตอนนี้ในการวิจัยจะให้น้ำหนักใน 2 วิธีแรกคือ การสร้างการเรียนรู้ร่วมกัน การปรึกษาหารือ สำหรับผลการศึกษาที่ได้พบว่า การพัฒนาโจทย์การลดความเหลื่อมล้ำที่เกิดขึ้นต่อกลุ่มคนจนเมืองในพื้นที่เขตเศรษฐกิจพิเศษจะเป็นโครงสร้างที่กดทับลงบนฐานทุน 4 ประการคือ ทุนทางสังคมวัฒนธรรม ทุนทางทรัพยากรธรรมชาติ ทุนทางการเมือง ทุนทางเศรษฐกิจ ต่อไป
คำสำคัญ : ความเหลื่อมล้ำ, คนจนเมือง, เขตเศรษฐกิจพิเศษ, การพัฒนาเมือง, ทุน
เอกสารอ้างอิง
โครงการสุขภาพคนไทย (2556). ปฏิรูปโครงสร้างอำนาจเพิ่มพลังพลเมือง. นครปฐม, สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล,.
กรกกรัณย์ ชีวะตระกุลพงษ์ และคณะ (2558). แนวทางและมาตรการเพื่อการพัฒนาเขตเศรษฐกิจพิเศษบริเวณพื้นที่แนวชายแดนของไทย, สถาบันระหว่างประเทศเพื่อการค้าและการพัฒนา (องค์การมหาชน).
กรกรัณย์ ชีวะตระกุลพงษ์ (2558). แนวทางและมาตรการจัดตั้งเขตเศรษฐกิจพิเศษ บริเวณพื้นที่แนวชายแดนไทย. กรุงเทพฯ, สถาบันระหว่างประเทศเพื่อการค้าและการพัฒนา (องค์การมหาชน).
คณะกรรมการปฏิรูป (คปร.) (2554). แนวทางการปฎิรูปประเทศไทย: ข้อเสนอต่อพรรคการเมืองและผู้มีสิทธิเลือกตั้ง. กรุงเทพฯ, สำนักงานปฎิรูป.
ชฎา ณรงค์ฤทธิ์ (2547). ระบบสนับสนุนการวางแผนจัดการทรัพยากรเพื่อการพัฒนาพื้นที่ในเขตระบบเศรษฐกิจพิเศษ :สี่แยกอินโดจนและแนวเชื่อมโยงชายแดนตะวันออก–ตกของประเทศ. กรุงเทพฯ, สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.).
ฐิติเทพ สิทธิยศ และคณะ (2559). แนวทางการส่งเสริมความเป็นอิสระทางการคลังด้านรายได้ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น: กรณีศึกษาองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่ตั้งอยู่ในพื้นที่เศรษฐกิจพิเศษ. กรุงเทพฯ, สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.).
ณรงค์ เพ็ชรประเสริฐ (2546). บทสังเคราะห์ภาพรวมการพัฒนาระบบสวัสดิการสำหรับคนจนและคนด้อยโอกาสในสังคมไทย. กรุงเทพฯ, บริษัท เอดิสันเพรส โปรดักส์ จำกัด.
ดวงจันทร์ อาภาวัชรุตม์ เจริญเมือง (2551). เมืองในสังคมไทย: กําเนิด พัฒนาการ และแนวโน้ม (พิมพ์ครั้งที่ 2). เชียงใหม่, สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
ทวี ธนตระกูล และคณะ (2552). การจัดตั้งเขตเศรษฐกิจพิเศษเพื่อการพัฒนาสามจังหวัดชายแดนภาคใต้. สงขลา, มูลนิธิอาเซีย.
นราพจน์ ทิวถนอม (2551). กฎหมายที่เกี่ยวกับโครงการรูปแบบเขตเศรษฐกิจพิเศษ กับการพัฒนาอุตสาหกรรมของประเทศ. กรุงเทพฯ, วิทยาลัยการยุติธรรม.
ประเวศ วะสี (2553). ปฏิรูปประเทศไทย รายการเรื่องที่ควรปฏิรูป. กรุงเทพฯ, บริษัท ที คิว พี จำกัด,.
ปิยธิดา เพียรลุประสิทธิ์ และคณะ (2558). การจัดการอุตสาหกรรมการบริการ จากการพัฒนาพื้นที่ในเขตชายแดน จังหวัดเชียงราย: ที่พัก ร้านอาหาร. กรุงเทพฯ, สนับสนุนโดยสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.).
มณฑา วีระไวทยะ (2550). แนวความคิดในการจัดรูปแบบเขตเศรษฐกิจพิเศษ : ศึกษากรณีการนิคมอุตสาหกรรมแห่งประเทศไทย. กรุงเทพฯ, วิทยาลัยป้องกันราชอาณาจักร.
มิติ ยาประสิทธิ์ (2549). เขตเศรษฐกิจพิเศษ : เขตอภิสิทธิ์พิเศษ. Mekong Salween, เชียงราย.
วันรักษ์ มิ่งมณีนาคิน และคณะ (2548). เศรษฐกิจ 11 มณฑลที่มีนัยสำคัญต่อไทย. กรุงเทพฯ, สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.),.
วาทิณี แก้วทับทิม (2554). ผลกระทบจากการจางแรงงานข้ามชาติของไทยภายใต้ยุคพิสูจน์สัญชาติ. กรุงเทพฯ, สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย.
วิจิตร ระวิวงศ์; วิไลวัจส์ กฤษณะภูติ และ;ประดิษฐ์ ศิลาบุตร (2542). สถานการณ์คนจนและการจัดการแก้ปัญหาคนจนในภาวะวิกฤติทางเศรษฐกิจ, สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
วีระศักดิ์ ญาวีระ (2548). ผลกระทบของนโยบายเขตเศรษฐกิจพิเศษที่มีต่ออำเภอแม่สายจังหวัดเชียงราย. สาขาวิชารัฐประศาสนศาสตร์. กรุงเทพฯ. รัฐประศาสนศาสตร์มหาบัณฑิต.
ศิริเพ็ญ แตปรเมศามัย (2549). ปัญหาทางกฎหมายที่เกี่ยวกับที่ดินของเขตเศรษฐกิจพิเศษ คณะนิติศาสตร์. กรุงเทพฯ, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. หลักสูตรนิติศาสตร์มหาบัณฑิต.
ศุภชัย วรรณเลิศสกุล (2550). เขตเศรษฐกิจพิเศษสะหวัน-เซโน : โอกาสและอุปสรรคสำหรับประเทศไทย, มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี.
สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) (2558). คู่มือโครงการบ้านมั่นคง. กรุงเทพฯ, สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน),.
สมชัย ฤชุพันธ์ (2545). รายได้ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น: มีปัญหาอะไร แก้อย่างไร. กรุงเทพฯ, เอส แอล พลับบลิเคชั่น.
สักรินทร์ แซ่ภู่ (2544). การศึกษาวิวัฒนาการและการเปลี่ยนแปลงองค์ประกอบทางกายภาพของชุมชนริมฝั่งลุ่มน้ำชี. กรุงเทพฯ, สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (2557). ข้อเสนอการปฎิรูปประเทศไทย. กรุงเทพฯ, สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ,.
สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน (2558). คู่มือการลงทุนในเขตพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษ, สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน,.
สิริวษา สิทธิชัย (2551). สิทธิประโยชน์ทางภาษีเพื่อประโยชน์ในการจัดตั้งเขตเศรษฐกิจพิเศษ. คณะนิติศาสตร์ กรุงเทพฯ, มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. หลักสูตรนิติศาสตร์มหาบัณฑิต.
สุปรียา หวังพัชรพล (2559). ชุดโครงการวิจัยความเหลื่อมล้ำและคนจนเมือง, ส้านักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.),.
สุมาลี วงษ์วิทิต และคณะ (2550). ยุทธศาสตร์การพัฒนาเขตเศรษฐกิจพิเศษชายแดน. กรุงเทพฯ, คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง.
สุรพงษ์ จรัสโรจนกุล และคณะ (2557). การพัฒนาการตลาดการท่องเที่ยวเพื่อเชื่อมโยงพื้นที่ภาคตะวันตกกับเขตเศรษฐกิจพิเศษทวาย. กรุงเทพฯ, สํานักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) และสํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.).
อคิน รพีพัฒน์ (2541). วิวัฒนาการชุมชนแออัดและองค์กรชุมชนแออัดในเมือง, สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย
อทิตยา ดวงอำไพ (2555). ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายต่อการจัดการแรงงานข้ามชาติในเขตเศรษฐกิจพิเศษ อำเภอแม่สอด จังหวัดตาก. สาขานโยบายสาธารณะ. พิษณุโลก, มหาวิทยาลัยนเรศวร. หลักสูตรปริญญารัฐประศาสนศาสตร์มหาบัณฑิต.
Andrea Ascani; Crescenzi R.; and; Simona Iammarino (2012). Regional Economic Development: A Review, The European Community's Seventh Framework Programme.
Chomsky, N. (1999). Profit over People – Neoliberalism and Global Order. New York, Seven Stories Press.
Dag Einar Thorsen and Amund Lie (2009). What is Neoliberalism? Working paper
Thomas Farole, G. A., Ed. (2011). Special Economic Zones: Progress, Emerging Challenges, and Future Directions. Washington DC, The World Bank.
Touraine, A. (2001). Beyond Neoliberalism. Cambridge, Polity.
Bangladesh Bank (2009). Retrieved July 16, 2016, from http://www.bangladesh-bank.org.
United Nations Industrial Development Organisation (2015). Economic Zones in The ASEAN. Hanoi: Viet Nam, UNIDO VIET NAM.
