The Inventive Dhamma Lanna Script for Writing in Sanskrit

บทคัดย่อ

บทความวิจัยเรื่องนี้มีวัตถุประสงค์ในการศึกษา 4 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาจำนวนและรูปแบบอักษรธรรมล้านนาที่นักปราชญ์ชาวล้านนาประดิษฐ์ขึ้นสำหรับใช้เขียนภาษาสันสกฤต 2) เพื่อศึกษาอักขรวิธีของอักษรธรรมล้านนาที่ใช้สำหรับเขียนภาษาสันสกฤต 3) เพื่อหาที่มาของการใช้ภาษาสันสกฤตมาในอาณาจักรล้านนา และ 4) เพื่อศึกษาแนวคิดในการประดิษฐ์อักษรธรรมล้านนาที่ใช้สำหรับเขียนภาษาสันสกฤต

ผลการศึกษาพบว่านักปราชญ์ชาวล้านนามีการประดิษฐ์อักษรสำหรับใช้เขียนภาษาสันสกฤตเพิ่มเติมจากชุดอักษรธรรมล้านนาที่มีอยู่ทั้งหมดจำนวน 9 ตัวอักษร ประกอบไปด้วยพยัญชนะจำนวน 4 ตัว ได้แก่ ศ ษ ร. เรผะ และ ร หัน สระ 3 ตัว ได้แก่ สระ ฤ สระไอ และสระเอา และเครื่องหมาย 2 เครื่องหมาย ได้แก่ เครื่องหมายวิสรคะ และเครื่องหมายวิราม ตัวอักษรที่ประดิษฐ์ขึ้นมาใหม่โดยไม่ซ้ำกับรูปพยัญชนะในอักษรธรรมล้านนาที่มีอยู่เดิม ได้แก่ ศ ษ สระ ฤ และเครื่องหมายวิราม ส่วนอักษรที่เคยมีอยู่แล้วแต่นำมาใช้ในหน้าที่ใหม่ ได้แก่ ร.เรผะมีรูปเหมือนเครื่องหมาย ระ ห้าม, พยัญชนะ ร หันมีรูปเหมือนพยัญชนะ ร เรียงกัน 2 ตัว, สระไอมีรูปเหมือนสระแอ สระเอามีรูปเหมือนสระแอประสมกับสระอา เครื่องหมายวิสรคะมีรูปเหมือนกับสระอะ

ในด้านอักขรวิธีของอักษรธรรมล้านนาที่ใช้สำหรับเขียนภาษาสันสกฤตพบว่า ตัวอักษรที่สามารถทำหน้าที่เป็นพยัญชนะต้นได้ ได้แก่ ศ และ ษ มีตำแหน่งอยู่ต้นคำหรือพยางค์ อักษรที่สามารถทำหน้าที่เป็นพยัญชนะสะกดได้มี 4 ตัว ได้แก่ ศ ษ ร เรผะ และ ร หัน โดยที่เชิงอักษร ศ และ ษ มีตำแหน่งอยู่ใต้พยัญชนะหรือสระของคำที่จะสะกด ร เรผะ มีตำแหน่งอยู่เหนือพยัญชนะที่จะสะกด และ ร หัน มีตำแหน่งอยู่หลังพยัญชนะต้นที่จะสะกด ในด้านอักขรวิธีของสระ พบว่าสระ ฤ สามารถเป็นได้ทั้งสระลอยและสระจม เมื่อทำหน้าที่เป็นสระลอยจะปรากฏในตำแหน่งต้นคำหรือต้นพยางค์เสมอ เมื่อเป็นสระจมจะมีตำแหน่งอยู่หลังพยัญชนะต้นที่จะสะกด สระไอจะปรากฏหน้าพยัญชนะที่เป็นตัวสะกดเสมอ สระเอาเป็นสระประสมปรากฏทั้งหน้าและหลังพยัญชนะต้นที่จะสะกด ในด้านอักขรวิธีของเครื่องหมายพบว่าเครื่องหมายวิสระคะจะปรากฏท้ายคำเสมอ ส่วนวิรามจะปรากฏเหนือพยัญชนะที่ทำหน้าที่เป็นตัวสะกด

ในด้านที่มาของการใช้ภาษาสันสกฤตมาในอาณาจักรล้านนานั้น มีหลักฐานว่าพระสงฆ์ชาวล้านนาได้รับมาจากคัมภีร์ของศาสนาพราหมณ์ที่ใช้อยู่ในเมืองพุกามราวพุทธศตวรรษที่ 19-21 แล้วนำมาแปลเป็นภาษาล้านนาและมีการประดิษฐ์อักษรและอักขรวิธีบางประการเพื่อให้เหมาะแก่การเขียนภาษาสันสกฤต ส่วนแนวคิดในการประดิษฐ์อักษรล้านนาสำหรับใช้เขียนภาษาสันสกฤตนั้นยังไม่ชัดเจนว่าได้รับอิทธิพลจากชุดอักษรใด ระหว่างอักษรเทวนาครี อักษรพม่า หรืออักษรขอมไทย เพราะอักษรธรรมล้านนาที่ประดิษฐ์ขึ้นสำหรับใช้เขียนภาษาสันสกฤตนี้มีทั้งรูปที่เหมือนและแตกต่างจากชุดอักษรที่กล่าวมา อาจเป็นไปได้ว่านักปราชญ์ชาวล้านนาได้แนวคิดในการประดิษฐ์อักษรมาจากอักษรต้นแบบหลายชนิด นอกจากนี้ยังพบว่าอักขรวิธีบางประการที่ใช้เขียนคำภาษาสันสกฤตยังส่งอิทธิพลต่อการเขียนคำภาษาล้านนาอีกด้วย

คำสำคัญ ; อักษรธรรมล้านนา, ภาษาสันสกฤต, อักขรวิทยา, อักขรวิธี