อีสานเปลี่ยนผ่าน: การปรับเปลี่ยนโครงสร้างเศรษฐกิจสังคมและโครงสร้างความรู้สึกในชนบทอีสาน

The ESAN in Transition: Socio-economic Re-structuring and Structure of Feeling in Rural Northeastern Thailand

บทคัดย่อ

บทคัดย่อ

การเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคมนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตของผู้คนในชนบทอีสาน คนชนบทจำเป็นต้องสร้างปฏิบัติการทางสังคมในรูปแบบที่หลากหลาย เพื่อต่อรองกับการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นภายใต้ปฏิสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างผู้คนกลุ่มต่างๆในสังคม บทความนี้ศึกษาการปรับโครงสร้างเศรษฐกิจและสังคมในชนบทและโครงสร้างความรู้สึกของคนชนบทอีสาน ใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพในการศึกษาโดยใช้รูปแบบการศึกษาแนวพินิจเชิงประวัติศาสตร์ พื้นที่ศึกษาได้แก่ ตำบลสวนหม่อน อำเภอมัญจาคีรี จังหวัดขอนแก่นซึ่งตั้งอยู่ในพื้นที่ชนบทและห่างจากศูนย์กลางความเจริญของจังหวัด กลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญ ได้แก่ ชาวบ้านที่อาศัยอยู่ในตำบล ผู้นำชุมชน ผู้อาวุโสชุมชน ตัวแทนกลุ่มขบวนการทางสังคม นักการเมืองท้องถิ่น การเก็บรวบรวมข้อมูลใช้วิธีการสัมภาษณ์กลุ่ม การสังเกตแบบมีส่วนร่วม การสัมภาษณ์เชิงลึก การศึกษาเฉพาะกรณี และการอภิปรายกลุ่มย่อย ผลการศึกษาพบว่า รูปแบบการยังชีพของผู้คนในชนบทเป็นผลจากการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างเศรษฐกิจและสังคมในชนบทอีสานจากเศรษฐกิจเพื่อยังชีพเป็นเศรษฐกิจเพื่อการค้า ในยุคแรกช่วงตั้งถิ่นฐาน ชาวบ้านพึ่งพิงทรัพยากรธรรมชาติในการผลิตเพื่อดำรงชีพในครัวเรือนเป็นหลัก ในยุคที่สองชาวบ้านเปลี่ยนมาพึ่งพิงผืนดินผลิตพืชเศรษฐกิจเพื่อขาย และในยุคที่สามชาวบ้านได้เปลี่ยนมาเป็นวิถีการผลิตที่พึ่งพิงทุนมนุษย์เพื่อการผลิตให้นายทุนหรือโรงงานอุตสาหกรรม การเปลี่ยนแปลงสังคมและเศรษฐกิจดังกล่าวนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงตำแหน่งแห่งที่ของชาวบ้าน เกิดการรวมกลุ่มเพื่อต่อรองในความสัมพันธ์เชิงอำนาจกับโครงสร้างทางสังคม ส่งผลต่อโครงสร้างความรู้สึกนึกคิดของชาวบ้าน ทำให้ชาวบ้านกล้าคิด กล้าถาม กล้าเสนอความเห็นและความต้องการ  ผ่าน “การกระทำเพื่อสื่อสาร” ใน “พื้นที่สาธารณะ” และนักการเมืองต้องตอบสนองความต้องการเหล่านั้น

คำสำคัญ: โครงสร้างความรู้สึก, ผู้ประกอบการในชนบท, การปรับโครงสร้างชนบท, ชนบทอีสาน