การใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในกระบวนการผลิตผ้าทอย้อมครามในจังหวัดสกลนคร
The Application of Local Wisdom in the Process of Indigo-Dyeing Fabric in Sakon Nakhon Provice
คำสำคัญ:
ภูมิปัญญาท้องถิ่น, ผ้าทอย้อมคราม, กลุ่มทอผ้าบทคัดย่อ
บทคัดย่อ
บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในกระบวนการผลิตผ้าทอย้อมครามในจังหวัดสกลนคร โดยใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพเก็บข้อมูลจากผู้ให้ข้อมูลสำคัญ ได้แก่ คณะกรรมการบริหารกลุ่ม และสมาชิกกลุ่มทอผ้าย้อมครามในจังหวัดสกลนคร ด้วยวิธีการสัมภาษณ์เจาะลึก การสนทนากลุ่ม และการสังเกตการณ์ ผลการวิจัยพบว่า กลุ่มทอผ้าย้อมครามในจังหวัดสกลนครได้ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นส่วนใหญ่ที่ได้รับอิทธิพลจากกลุ่มชาติพันธุ์ภูไท กระจายอยู่ในกระบวนการผลิตผ้าทอย้อมคราม 2 ขั้นตอน ได้แก่ การเตรียมวัตถุดิบ (การเตรียมเส้นฝ้าย และการเตรียมน้ำคราม) และ การทอผ้า โดยพบการใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น 5 สาขา (เรียงจากมากไปน้อย) ได้แก่ สาขาอุตสาหกรรมและหัตถกรรม สาขาศาสนาและประเพณี สาขาเกษตรกรรม สาขาศิลปกรรม และ สาขาภาษาและวรรณกรรม อย่างไรก็ดี ภูมิปัญญาท้องถิ่นสาขาสวัสดิการ รวมทั้งสาขากองทุนและธุรกิจชุมชนได้ถูกนำมาใช้ในการบริหารจัดการกลุ่มอาชีพ และมีรูปแบบการใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น 3 รูปแบบด้วยกัน (เรียงจากมากไปน้อย) คือ 1) การอนุรักษ์ 2) การประยุกต์ และ 3) การสร้างใหม่
เอกสารอ้างอิง
กัญญา จึงวิมุติพันธ์. (2565). ภูมิปัญญาการก่อหม้อนิลและย้อมผ้าด้วยคราม. สืบค้น 25 กันยายน 2565, จาก https://www.ap.ubu.ac.th/storage/2021/08/การย้อมผ้าคราม.pdf.
ชัยวัฒน์ แก้วคล้ายขจรศิริ. (2555). การศึกษากระบวนการผ้าย้อมครามและพืชชนิดอื่นเพื่อพัฒนาผ้าทอมือจากสีธรรมชาติ. หลักสูตรปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาการออกแบบผลิตภัณฑ์ คณะศิลปประยุกต์และการออกแบบ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี.
ชัยวัฒน์ แก้วคล้ายขจรศิริ และประทับใจ สิกขา. (2555). การศึกษากระบวนการผ้าย้อมครามโดยใช้ยางกล้วยน้ำว้าดิบเป็นสารช่วยติด. วารสารวิชาการ AJNU ศิลปะสถาปัตยกรรมศาสตร์มหาวิทยาลัยนเรศวร, 3(1), 105-113.
ดรณ์ สมิตะเกษตริน. (2552). ความรู้ ทั่วไปเกี่ยวกับวิสาหกิจชุมชน. ใน เอกสารการสอนชุดวิชา การจัดการการตลาดและวิสาหกิจชุมชน หน่วยที่1. นนทบุรี: มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช.
มติชนออนไลน์. (2561). สภาหัตถศิลป์โลกรับรองสกลนครเป็น “World Craft City for Natural Indigo”. สืบค้น 24 ธันวาคม 2561, จาก www.matichon.co.th/news-monitor/news_865538.
วิภาวี กฤษณะภูติ. (2559). การจัดการวิสาหกิจชุมชน. ขอนแก่น: มหาวิทยาลัยขอนแก่น.
สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ. (2541). ภูมิปัญญาชาวบ้านกับการดำเนินงานด้าน. วัฒนธรรมและการพัฒนาชนบท. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้งกรุ๊ป.
สำนักงานพัฒนาชุมชนจังหวัดสกลนคร. (2561). สรุปข้อมูลการลงทะเบียนผู้ผลิต ผู้ประกอบการ OTOP ปี พ.ศ.2557 - 2558 จังหวัดสกลนคร. [ม.ป.ท.: ม.ป.พ.].
สำนักส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่นและวิสาหกิจชุมชน. (2565). ข้อมูลการลงทะเบียน OTOP ปี พ.ศ. 2557 – 2563. สืบค้น 25 กันยายน 2565, จาก https://data.go.th/es/dataset/otop2563.
สำนักงานสถิติจังหวัดสกลนคร. (2565). รายงานสถิติจังหวัดสกลนคร พ.ศ. 2564. สืบค้น 25 กันยายน 2565, จาก http://sakonnk.nso.go.th/images/ebook/province_report_sakon2564.pdf.
หทัยรัตน์ บุณโยปัษฎัมภ์. (2561). ภูมิปัญญาท้องถิ่นกับการพัฒนา (Local Wisdom and Development). กรุงเทพฯ: รุ่งเรือง.
อังคณา เทียนกล่ำ อนุรัตน์ สายทอง เเละสุรชาติ เทียนกล่ำ. (2552). การคัดเลือกพันธุ์ครามและพันธุ์พืชอื่น ๆ ที่ให้สีคราม. สกลนคร: มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร.
อนุรัตน์ สายทอง และภูวดล ศรีธเนศ. (2557). รายงานวิจัย “ผู้ไทศึกษา: ตามรอยผู้ไทไปศึกษาผ้าย้อมคราม”. สกลนคร: สถาบันวิจัยและการพัฒนา มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร.
อนุรัตน์ สายทอง. (2549). การสัมมนาเทคนิคการเตรียมสีครามและการย้อมสีครามธรรมชาติ. สกลนคร: มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร.
