ฉากงานพระเมรุมาศและพระเมรุในวรรณคดีไทยสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น:ภาพสะท้อนพระราชพิธีพระบรมศพก่อนสมัยรัชกาลที่ 6

บทคัดย่อ

วรรณคดีไทยสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นมีการบรรยายฉากงานพระเมรุมาศและพระเมรุของตัวละครสำคัญตามท้องเรื่องที่ผู้แต่งพบเห็นอยู่ในสังคม ณ ขณะนั้น บทความนี้เป็นการศึกษาฉากงานพระเมรุมาศและพระเมรุจากวรรณคดีประเภทบันเทิงคดี และวรรณคดียอพระเกียรติ (หรือวรรณคดีประวัติศาสตร์) จากการศึกษาพบว่าในวรรณคดีไทยสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นมีการบรรยายขั้นตอนต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับงานพระเมรุมาศและพระเมรุอย่างครบถ้วน นับตั้งแต่การเตรียมงานพระบรมศพ การประดิษฐานพระบรมศพ การสร้างพระเมรุมาศที่มีการเกณฑ์สิ่งของจากหัวเมืองและเกณฑ์แรงงานจากระบบไพร่ อีกทั้งยังแสดงให้เห็นถึงสถาปัตยกรรมพระเมรุยอดปรางค์ตามแบบอย่างที่สืบต่อมาจากสมัยกรุงศรีอยุธยา ริ้วกระบวนอัญเชิญพระบรมศพที่มีรูปสัตว์และราชรถสำคัญเข้ากระบวนแห่ รวมทั้งการประดิษฐานพระโกศบนแท่นเบญจาภายในพระเมรุทอง ตลอดจนรายละเอียดเกี่ยวกับมหรสพสมโภช ซึ่งวรรณคดีมักจะกล่าวถึงบรรยากาศที่มีราษฎรและชนชาติต่างๆ มาชมมหรสพอย่างละเอียด นอกจากนี้วรรณคดีบางเรื่องกล่าวถึงธรรมเนียมการอัญเชิญพระอัฐิมาประดิษฐานไว้ในพระราชวัง และการลอยพระอังคารในแม่น้ำ ตามอย่างธรรมเนียมสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทร์ตอนต้น วรรณคดีเหล่านี้จึงเป็นหลักฐานสำคัญเกี่ยวกับบรรยากาศของงานพระเมรุมาศและพระเมรุในอดีต สะท้อนให้เห็นถึงขั้นตอนและองค์ประกอบของงานพระราชพิธีในช่วงก่อนรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งได้มีการยกเลิกธรรมเนียมปฏิบัติบางอย่างไป เช่น การประดิษฐานพระโกศบนแท่นเบญจาภายในพระเมรุทอง การแสดงมหรสพสมโภช เป็นต้น