เทคโนโลยีการผลิต “หม้อมีสัน” สมัยทวารวดีในพื้นที่ภาคกลางของประเทศไทย

บทคัดย่อ

บทความนี้เป็นการนำเสนอเรื่องการผลิตภาชนะดินเผาแบบหม้อมีสันในวัฒนธรรมทวารวดีในเขตพื้นที่ภาคกลางของประเทศไทย จากแหล่งโบราณคดี 15 แหล่ง จำนวน 128 ตัวอย่าง ด้วยวิธีศิลาวรรณนา (petro-graphic analysis) เพื่อตรวจสอบองค์ประกอบเชิงลึกของโบราณวัตถุประเภทดินเผา โดยมีวัตถุประสงค์ของการศึกษา 2 ประการ คือ 1) เทคโนโลยีการผลิตหม้อมีสัน ตั้งแต่วัตถุดิบและส่วนผสม การขึ้นรูปภาชนะ การตกแต่งภาชนะ รวมไปถึงอุณหภูมิและการเผาของภาชนะ 2) ความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนทวารวดีที่ใช้หม้อมีสันในภาคกลาง

ผลการศึกษาพบว่าจากการวิเคราะห์องค์ประกอบเชิงลึกของกลุ่มตัวอย่างหม้อมีสันแสดงคุณลักษณะของภาชนะที่เรียกว่า “ภาชนะประเภทเนื้อดิน” (earthenware) โดยแหล่งดินวัตถุดิบของตัวอย่างส่วนใหญ่ได้มาจากแหล่งดินภายในภูมิภาค โดยมีส่วนผสม 2 กลุ่ม คือ 1) กลุ่มที่เติมส่วนผสม ตั้งแต่ 1-3 ชนิดได้แก่ ทราย ทรายผสมแกลบข้าว ทรายผสมดินเชื้อ และทรายผสมดินเชื้อ และแกลบข้าว 2) กลุ่มที่ไม่เติมส่วนผสม คือ การใช้เนื้อดินธรรมชาติเพียงอย่างเดียว พบหลักฐานการขึ้นรูปภาชนะ 2 วิธี คือแป้นหมุน และการใช้มืออย่างอิสระประกอบกับการใช้หินดุร่วม ส่วนการตกแต่งผิวภาชนะ ได้แก่ การขัดผิว การกดด้วยลายเชือกทาบ การทานำดินสีแดง และการรมดำ สำหรับการเผาภาชนะเป็นแบบสุมเผากลางแจ้ง มีอุณหภูมิระหว่าง 400-550 องศาเซลเซียส จากหลักฐานองค์ประกอบเชิงลึกของหม้อมีสันที่นำมาศึกษาพบว่า มีความเป็นมาตรฐานภายในภูมิภาคของตนเอง และมีความสัมพันธ์กับภูมิภาคอื่นๆ