สเตฟาน มาลลาร์เม กับ “อณู” ของงานจิตรกรรม

บทคัดย่อ

บทความนี้มีจุดมุ่งหมายหลักคือ ทำความเข้าใจแนวคิด หรือ “ทฤษฎี” เกี่ยวกับจิตรกรรมของสเตฟาน มาลลาร์เม (Stephane Mallarme) กวีซิมโบลิสม์ชาวฝรั่งเศส นอกจากกวีนิพนธ์แล้วงานเขียนหลายชิ้นของมาลลาร์เมเป็นที่รู้จัก ในแง่ของการก่อร่างแนวคิดและทฤษฎีวรรณกรรมตลอดศตวรรษที่ยี่สิบ ขณะที่บทความเกี่ยวกับวรรณกรรมได้รับการศึกษาทำความเข้าใจอย่างจริงจังในเชิงลึก นำไปสู่แนวคิดทางทฤษฎีวรรณกรรมที่เป็นรูปเป็นร่าง แต่หากกล่าวถึงบทความเกี่ยวกับจิตรกรรมแล้วกลับไม่ได้รับความสนใจและศึกษาอย่างจริงจัง ซึ่งในบริบทของกิจทางวรรณกรรมในช่วงศตวรรษที่ 19 แล้ว ถือกันว่างานวิจารณ์ทางศิลปะเป็นส่วนสำคัญที่ขาดไม่ได้นัก ของนักเขียนและกวีส่วนใหญ่ บทความเกี่ยวกับจิตรกรรมที่มาลลาร์เมได้เขียนขึ้น ภายใต้ชื่อ “The impressionist of Eduard Manet” นั้นได้รับการตีพิมพ์ในวงแคบ และไมได้รับการศึกษาอย่างจริงจังควบคู่ไปกับงานเขียนชิ้นอื่นๆ ในเชิงทฤษฎีของศิลปะแล้วแนวคิดของมาลลาร์เมมักถูกรวมไว้ว่าเป็นแนวคิดแบบฟอร์มอลลิสม์ (formalism) ในทิศทางเดียวกับนักวิจารณ์ศิลปะอย่าง Clive Bell และ Climent Greenberg ซึ่งก็อาจเป็นเหตุมาจากการอ้างอิงข้อความหรือจดหมายบางตอนที่กล่าวถึงจิตรกรรมอิมเพรสชั่นนิสม์ แต่จากบทความนี้จะเห็นได้ว่าแนวคิดเกี่ยวกับภาวะหรือแก่นแท้ของงานจิตรกรรมนั้น ต่างจากแนวคิดฟอร์มอลลิสม์ ในหลายๆแง่มุม โดยเฉพาะอย่างยิ่งในระดับของภาวะวิทยา (ontological level) ในบทความชิ้นนี้ มาลลาร์เมแสดงให้เห็นว่าจิตรกรรมเป็นมากกว่าปรากฏการณ์ที่รับรู้ได้ทางผัสสะของบรรยากาศ แสง หรือสี เป็นมากกว่าฝีแปรง โครงสร้างภาพหรือกรอบภาพที่เห็นได้ มาลลาร์เมเห็นว่าเป็นภาวะลี้ลับเกินกว่าผัสสะ ประกอบด้วยอณูขนาดเล็กมากๆที่ไม่อาจมองเห็นได้ ไร้ซึ่งเสถียรภาพและแปรเปลี่ยนไปตลอด ซึ่งแนวคิดดังกล่าวอาจมีรากฐานความคิดแบบอณูนิยมของคาร์ลมาร์กซ์ บทความชิ้นมุ่งทำความเข้าใจแนวคิดของมาลลาร์เมในเชิงสุนทรียศาสตร์รวมไปถึงนัยยะทางการเมือง