การจัดการทรัพยากรทางโบราณคดีของชุมชนทุ่งม่าน ตำบลเวียงกาหลง อำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย

บทคัดย่อ

การวิจัยในครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อทำความเข้าใจการจัดการทรัพยากรทางโบราณคดีของชุมชนทุ่งม่านตำบลเวียงกาหลงอำเภอเวียงป่าเป้าตั้งแต่ พ.ศ. 2520-2552 โดยศึกษาเก็บข้อมูลจากผู้จัดการที่เป็นคนในชุมชนทุ่งม่าน 2 กลุ่ม คือ กลุ่มศิลปินที่ผลิตเครื่องปั้นดินเผาเวียงกาหลงสืบสานภูมิปัญญาโบราณและกลุ่มอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และโบราณคดีป่าแม่เฮียวเวียงกาหลง โดยใช้แนวคิดการจัดการทรัพยากรวัฒนธรรมเป็นแนวทางในการเก็บข้อมูลจากเอกสารและความทรงจำหรือความคิดเห็นของผู้จัดการในชุมชนแล้วนำมาวิเคราะห์หารูปแบบของการจัดการทรัพยากรทางโบราณคดีในแต่ละครั้งว่ามีบริบทวิธีคิดการดำเนินการ รวมถึงผลการจัดการอย่างไรบ้าง

การวิจัยพบว่าการจัดการทรัพยากรทางโบราณคดีของชุมชนทุ่งม่านมีวิธีคิดและกระบวนการ จัดการที่เปลี่ยนแปลงไปตามบริบทในแต่ละช่วงเวลา ผู้จัดการกลุ่มศิลปินสืบสานภูมิปัญญาโบราณในการผลิตเครื่องปั้นดินเผาเวียงกาหลงมีวิธีคิดและวิธีการจัดการ 2 รูป แบบ คือ ใน ช่วง พ.ศ. 2525 - ก่อน พ.ศ.2530 มีกระแสความต้องการสะสมโบราณวัตถุเวียงกาหลงจากภายนอกพ้องกับความยากจนและความไม่รู้ทำให้ผู้จัดการคิดว่าตนเองไม่ใช่เจ้าของเตาและโบราณวัตถุเวียงกาหลงซึ่งมีคุณค่าเชิงมูลค่าเพียงอย่างเดียวเกิดรูปแบบการจัดการแบบขุดหาโบราณวัตถุขาย(พ.ศ. 2525-2528) ทำให้ผู้จัดการได้รายได้ตอบแทนแต่ไม่ยั่งยืนเพราะทรัพยากรถูกทำลายในช่วงพ.ศ. 2530 - ปัจจุบัน วิธีคิดมีความเปลี่ยนแปลงเป็นมองว่าทรัพยากรเป็นสมบัติของตนเองและชุมชนรู้สึกผูกพันและเห็นคุณค่าที่หลากหลาย เกิดการจัดการเพื่อใช้ประโยชน์ ไปพร้อมๆกับการอนุรักษ์ความดั้งเดิมคือการรื้อฟื้นภูมิปัญญาโบราณเพื่อผลิตเครื่องปั้นดินเผาที่เหมือนโบราณวัตถุจำหน่ายตอบสนองความต้องการโบราณวัตถุเวียง กาหลงตั้งแต่ พ.ศ. 2530 ถึง ปัจจุบัน และการจัดการอนุรักษ์เตาเวียงกาหลง ใน พ.ศ.2550 ถึง ปัจจุบัน เนื่องจากได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับนักวิชาการภายนอกทำให้ผู้จัดการสามารถอนุรักษ์เตาโบราณและใช้ประโยชน์ได้อย่างยั่งยืน

ผู้จัดการที่อยู่ในกลุ่มอนุรักษ์ ฯ มีวิธีคิดและดำเนินการจัดการทรัพยากรทางโบราณคดี 2 รูปแบบ พ.ศ.2428-2549 ผู้จัดการมีวิธีคิดว่าทรัพยากรไม่มีเจ้าของมีคุณค่าเชิงมูลค่าทำให้เกิดการขุดหาโบราณวัตถุขายเพราะไม่รู้คุณค่าของทรัพยากรและกระแสความต้องการสะสมและศึกษาโบราณวัตถุเวียงกาหลงของคนนอกผลการจัดการทำให้เกิดความตระหนักถึงคุณค่าและได้เรียนรู้ว่าการขุดโบราณวัตถุ ขายเป็นการทำประโยชน์ที่ไม่ยั่งยืนเช่นเดียวกับผู้จัดการกลุ่มแรกงนั้นเมื่อกลุ่มได้รับแนวความคิดเรื่องการจัดการทรัพยากรเพื่อเป็นแหล่งท่องเที่ยวจากนักวิชาการจากภายนอกตั้งแต่พ.ศ.2549 ทำให้เกิดการ จัดการอนุรักษ์เตาเวียงกาหลงเพื่อให้สามารถใช้ประโยชน์จากทรัพยากรได้อย่างยั่งยืนตั้งแต่ พ.ศ.2550 จนถึงปัจจุบัน