รูปแบบและที่มาของพระพุทธรูปยุคแรกเริ่มของบ้านช่างหล่อ กรุงเทพฯ

บทคัดย่อ

ชุมชนบ้านช่างหล่อ แขวงศิริราช เขตบางกอกน้อย เป็นชุมชนแหล่งรวมของช่างที่มีความสามารถในด้านการหล่อโลหะโดยเฉพาะพระพุทธรูปที่ใหญ่และสำคัญที่สุดแห่งหนึ่งในไทยสมัยรัตนโกสินทร์ ผนวกกับงานศึกษาที่ผ่านมาเกี่ยวกับจุดเริ่มต้นและที่มาของการเริ่มรับจ้างหล่อพระพุทธรูปของบ้านช่างหล่อมีด้วยกันหลายแนวทาง ด้วยเหตุนี้งานศึกษาดังกล่าวจึงมีวัตถุประสงค์ในการศึกษาเพื่อสืบหาที่มา ช่วงเวลา และปัจจัยที่ทำให้ช่างในบ้านช่างหล่อเริ่มรับจ้างหล่อพระพุทธรูปอย่างจริงจังโดยใช้กระบวนการทางประวัติศาสตร์ศิลปะพร้อมทั้งเอกสารทางประวัติศาสตร์และข้อมูลสัมภาษณ์ช่าง

ผลการศึกษาแสดงให้เห็นว่าบ้านช่างหล่อน่าจะเริ่มรับจ้างสร้างพระพุทธรูปอย่างจริงจังตั้งแต่กลางพุทธศตวรรษที่ 25 เป็นต้นไป แทนกลุ่มช่างหล่อหลวงที่เคยทำกิจการดังกล่าวมาก่อน ปัจจัยสำคัญที่ทำให้เกิดปรากฏการณ์ดังกล่าวขึ้น ส่วนหนึ่งเกิดจาก ช่างหล่อหลวงลดการรับจ้างหล่อพระพุทธรูป เนื่องจากประสบปัญหาที่หม่อมเจ้าสุบรรณขณะกำกับราชการช่างหล่อหลวง กรมช่างสิบหมู่ รับจ้างชาวบ้านหล่อพระพุทธรูปมากเสียจนกระทบกับงานหล่อของหลวงและช่างหล่อในสังกัด ผนวกกับกรมช่างสิบหมู่เริ่มตกต่ำลง ส่งผลให้ช่างหลวงส่วนหนึ่งน่าจะมาอาศัยอยู่ที่บ้านช่างหล่อเพิ่มขึ้น ทำให้ช่างในบ้านช่างหล่อมีทักษะความรู้พร้อมรับจ้างหล่อพระพุทธรูปที่มีความซับซ้อนมากกว่าแต่ก่อน โดยสืบสานทั้งรูปแบบและกรรมวิธีการสร้างจากช่างหล่อหลวง พร้อมกันนั้นช่างในบ้านช่างหล่อยังได้รับแรงบันดาลใจทางรูปแบบจากพระพุทธรูปในศิลปะอื่นๆ ที่สำคัญคือ ศิลปะล้านนา เพิ่มเติมจนทำให้พระพุทธรูปที่สร้างโดยช่างในบ้านช่างหล่อเกิดมีลักษณะเฉพาะของตนเองขึ้น