แนวคิดเกี่ยวกับการสร้างปราสาทบนภูเขาในวัฒนธรรมเขมรโบราณ: กรณีศึกษาปราสาทเขาโล้น จังหวัดสระแก้ว

บทคัดย่อ

ปราสาทเขาโล้นเป็นสถาปัตยกรรมรูปปราสาทในศิลปะเขมรแบบบาปวน (พ.ศ.1553 - 1623) สมัยเมืองพระนคร สร้างขึ้นช่วงกลางพุทธศตวรรษที่ 16 ตั้งอยู่บนภูเขาหินทรายลูกโดด ศิลาจารึกซึ่งพบ ณ ที่นี้ กล่าวถึง การประดิษฐานรูปเคารพในศาสนาฮินดูลัทธิไศวนิกาย จึงถือได้ว่าปราสาทแห่งนี้สร้างขึ้นตามแนวคิดศาสนาแบบฮินดู-เขมร คือการจำลองเขาไกลาสอันเป็นที่สถิตของพระศิวะและพระเทวีลงมาบนโลกมนุษย์ พร้อมประดิษฐานศิวลึงค์ด้วย อย่างไรก็ตามหลักฐานทางโบราณคดีและผลจากการศึกษาด้านภูมิรัฐศาสตร์โบราณในการเปรียบเทียบกับแนวคิดการสร้างศาสนสถานบนภูเขาแห่งอื่น ๆ ในวัฒนธรรมเขมร แสดงให้เห็นว่า การสร้างปราสาทเขาโล้นบนภูเขานั้น เป็นไปตามความมุ่งประโยชน์ทางการปกครองคือ การเมืองและเศรษฐกิจ กล่าวคือ 1) การเป็นศูนย์กลางการปกครองของชุมชนบริเวณเขาสันกำแพง 2) การเป็นจุดสังเกตหรือจุดแวะพักก่อนขึ้น-ลงช่องเขาในเส้นทางติดต่อระหว่างพื้นที่ ทั้งเส้นทางบกข้ามเทือกเขาสันกำแพงและเส้นทางน้ำที่สามารถติดต่อกับชุมชนใกล้เคียงกันได้