การสร้างพื้นที่สาธารณะและการสร้างเครือข่ายเพื่อการสื่อสารแบบมีส่วนร่วมในการขับเคลื่อนจิตอาสาเพื่อแก้ไขปัญหาเยาวชนในชุมชน ผ่านสภาเด็กและเยาวชนในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา

บทคัดย่อ

งานวิจัยเรื่อง “การสร้างพื้นที่สาธารณะและการสร้างเครือข่ายเพื่อการสื่อสารแบบมีส่วนร่วมในการขับเคลื่อนจิตอาสาเพื่อแก้ไขปัญหาเยาวชนในชุมชน ผ่านสภาเด็กฯ อยุธยา” เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการเก็บข้อมูลในสนามวิจัยเป็นเวลา 2 ปี ใช้การสังเกต การสังเกตแบบมีส่วนร่วม การสัมภาษณ์แบบเจาะลึก    และศึกษาจากบริบทที่เกี่ยวข้อง มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) วิเคราะห์บริบทที่เกี่ยวข้องกับการเกิดขึ้นและดำรงอยู่ของสภาเด็กฯ 2) ศึกษาและวิเคราะห์การสร้างพื้นที่สาธารณะเพื่อการสื่อสารแบบมีส่วนร่วมในการขับเคลื่อน   จิตอาสาเพื่อแก้ไขปัญหาเยาวชนในชุมชน ผ่านสภาเด็กฯ ในอยุธยา 3) ศึกษาและวิเคราะห์การสร้างเครือข่ายเพื่อการสื่อสารแบบมีส่วนร่วมในการขับเคลื่อนจิตอาสาเพื่อแก้ไขปัญหาเยาวชนในชุมชน ผ่านสภาเด็กฯ ในอยุธยา

ผลการศึกษส่วนแรกพบว่า ปัญหาของเด็กและเยาวชนในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ได้แก่ 1.ปัญหาจากการขาดจิตสำนึกของเด็กและเยาวชนในการแยกแยะสิ่งที่ควรทำกับไม่ควรทำ อันเนื่องมาจากบริบทแวดล้อมของตนเองและขาดการสร้างเงื่อนไข 2. ปัญหาการด้อยโอกาสทางครอบครัว เศรษฐกิจและสังคม สภาพแวดล้อมต่าง ๆ ที่ไม่เอื้อให้เด็กได้พัฒนาเพราะต้องคำนึงถึงความเป็นอยู่ก่อน ครอบครัวไม่สมบูรณ์     ขาดปัจจัย 4 ซึ่งการเกิดขึ้นของสภาเด็กฯ จะเป็นอีกหนึ่งช่องทางในการเข้าถึงปัญหาดังกล่าวโดยมีเด็กและเยาวชนในพื้นที่ของตนเองมีส่วนร่วมในการรับรู้และช่วยแก้ไขปัญหา เป็นพื้นที่สร้างเงื่อนไขการพัฒนาเด็กและเยาวชนทั้งด้านจิตสำนึกและทักษะในการทำงาน ในส่วนของบริบทชุมชนที่เป็นจุดแข็งในการส่งเสริม การเกิดขึ้นและดำรงอยู่ของสภาเด็กฯ ได้แก่ บริบทชุมชนด้านภูมิศาสตร์ในการรวบรวมทรัพยากรต่าง ๆ บริบทชุมชนด้านประวัติศาสตร์ เกิดความภูมิใจของเยาวชนในการเป็นราชธานีเก่าและมรดกโลกของอยุธยา บริบทชุมชนด้านวัฒนธรรม ในการมีประเพณีที่เป็นเอกลักษณ์ บริบทชุมชนด้านการศึกษามีหลักสูตรที่ส่งเสริมในรายวิชาด้านการมีจิตอาสา บริบทชุมชนด้านศาสนา มีวัดเป็นจำนวนมากเอื้อต่อการใช้เป็นพื้นที่ขัดเกลาจิตใจ บริบทชุมชนด้านเศรษฐกิจ มีต้นทุนทางวัฒนธรรมและสินค้าชุมชน บริบทด้านครอบครัว มีจิตสำนึกรักบ้านเกิด รู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของชุมชน บริบทชุมชนด้านการเมือง มีผู้ใหญ่ที่ให้การสนับสนุนเด็ก และบริบทชุมชนด้านการสื่อสาร มีการใช้สื่อที่หลากหลาย ซึ่งจากบริบทที่เป็นจุดแข็งในขณะเดียวกันก็อาจเป็นจุดอ่อนหรือข้อจำกัดได้เช่นกัน ได้แก่ บริบทด้านครอบครัว ในบางส่วนอยู่ในครอบครัวเชิงเดี่ยวเกิดสภาวะแปลกแยก บริบทด้านการเมือง บุคลากรมีจิตอาสาไม่เท่ากันและบริบทด้านการสื่อสาร เด็กและเยาวชนไม่รู้เท่าทันสื่อ

ผลการศึกษาส่วนที่สอง สภาเด็กและเยาวชนในจังหวัดอยุธยา ไม่ได้เป็นพื้นที่สาธารณะแบบสมบูรณ์ในอุดมคติตามเจตคติของ เจอร์เกน ฮาเบอร์มาส แต่ก็เป็นพื้นที่สาธารณะในระดับหนึ่งที่ช่วยพัฒนาจิตอาสามาเป็นเงื่อนไขในการขับเคลื่อนการพัฒนาและแก้ไขปัญหาเด็กและเยาวชนในจังหวัดอยุธยา โดยอาศัยการออกแบบการสื่อสารที่เหมาะสมกับบริบทของพื้นที่สาธารณะในรูปแบบสภาเด็กฯ เน้นการสื่อสารแบบมีส่วนร่วมซึ่งสภาเด็กฯ เป็นพื้นที่สาธารณะที่ผลักดันโดยรัฐ แต่ใช้กลยุทธ์การสื่อสารช่วยในการขับเคลื่อนพื้นที่สาธารณะ ขับเคลื่อนจากการมีจิตสำนึกรักบ้านเกิด สุดท้ายจิตอาสาของเด็กและเยาวชนเปรียบเหมือนเมล็ดพันธุ์ที่รอการเจริญงอกงาม เมล็ดพันธุ์นี้จะไม่สามารถเจริญงอกงามได้หากขาดการรดน้ำ พรวนดิน ใส่ปุ๋ย สภาเด็กฯ จึงเป็นพื้นที่ในการบ่มเพาะเมล็ดพันธุ์สร้างเงื่อนไขในการเจริญเติบโต กระตุ้นให้เด็กและเยาวชนกล้าคิด กล้าทำผ่านโครงการและกิจกรรมที่ช่วยพัฒนาเด็กและเยาวชนทั้งทางด้านทักษะการทำงาน และการสร้างจิตสำนึกที่ดีควบคู่ไปกับการได้ลงมือปฏิบัติงานจริง

ผลการศึกษาส่วนที่สาม เครือข่ายสภาเด็กฯ ในอยุธยา อยู่ภายใต้การดูแลของรัฐมีเด็กเป็นแกนนำโดยมีผู้ใหญ่ที่เข้าใจเด็กเป็นผู้สนับสนุน เป็นเครือข่ายที่มีกระบวนการพัฒนาความรู้ด้านการสื่อสาร โดยมีการใช้กลยุทธ์การสื่อสารแบบผสมผสานเป็นเครื่องมือที่สำคัญ โดยมีกระบวนการสร้างองค์ความรู้ด้านการสื่อสาร ลักษณะของเครือข่ายในแต่ละระดับชั้นมีคุณลักษณะที่เป็นทั้งจุดร่วมและต่าง การสร้างเครือข่ายกับการขับเคลื่อนจิตอาสามีการใช้สื่อที่หลากหลาย มีการสร้างความสัมพันธ์ในเครือข่ายโดยมีเด็กเป็นแกนนำ สำหรับเด็กๆ จะมีความสัมพันธ์แบบพี่น้อง ส่วนความสัมพันธ์ของเด็กกับผู้ใหญ่จะขึ้นอยู่กับตัวบุคคล ไม่ใช่ผู้ใหญ่ทุกคนจะทำงานกับเด็กได้ ส่วนความสัมพันธ์กับสภาเด็กฯ แห่งประเทศไทยจะเป็นความสัมพันธ์ ตามโครงสร้างหน้าที่ ในส่วนของการขับเคลื่อนจิตอาสาของเครือข่ายจะเน้นไปที่การพัฒนาตนเอง เพื่อนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงสังคมได้ สุดท้ายเครือข่ายสภาเด็กฯ มีกระบวนการในการรักษาและต่อยอดเครือข่ายให้มีความยั่งยืน ได้แก่ การจัดกิจกรรมอย่างต่อเนื่องและจัดกิจกรรมที่สร้างความสัมพันธ์อยู่เสมอ มีการกำหนดกลไกในการสร้างแรงจูงใจ การจัดสรรทรัพยากรอย่างเพียงพอ มีการช่วยเหลือและแก้ไขปัญหาซึ่งกันและกัน และสุดท้ายมีการสร้างผู้นำรุ่นใหม่อย่างต่อเนื่อง