สถานะทางกฎหมายของสภากาชาดไทย

บทคัดย่อ

กิจการกาชาดเป็นกิจการที่เป็นที่รู้จักอย่างแพร่หลายทั่วโลกและมีบทบาทในทางระหว่างประเทศ ในฐานะที่เป็นองค์กรที่ปฏิบัติภารกิจด้านมนุษยธรรม ปฏิบัติหน้าที่ทั้งในยามสงบและในยามสงคราม มีบทบาทในด้านการบรรเทาทุกข์ และมีบทบาทในกิจการสาธารณสุขในหลายประเทศ ภายใต้เครื่องหมายเดียวกันที่เป็นสากล คือ เครื่องหมายกาชาดสีแดงบนพื้นสีขาว หรือเป็นรูปเสี้ยววงเดือนแดง (สำหรับกลุ่มประเทศมุสลิม)

ในประเทศไทยก็มีการดำเนินการของกิจการกาชาดเช่นกัน ภายใต้ชื่อ “สภากาชาดไทย” โดยมีกฎหมายที่เกี่ยวกับสถานะ โครงสร้าง และอำนาจหน้าที่ของสภากาชาดไทยที่ใช้อยู่ในปัจจุบันนับได้ 3 ฉบับ คือ พระราชบัญญัติว่าด้วยสภากาชาดไทย พระพุทธศักราช 2461,พระราชบัญญัติว่าด้วยสภากาชาดสยามเพิ่มเติม พระพุทธศักราช 2463 และพระราชบัญญัติกาชาด พ.ศ. 2499

สำหรับสภากาชาดไทย นั้น มีจุดเริ่มต้นการดำเนินกิจการ รวมทั้งมีกฎหมายฉบับแรกที่บัญญัติขึ้นรับรองสถานะ มาตั้งแต่สมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ซึ่งในขณะนั้นพระราชอำนาจของพระมหากษัตริย์และอำนาจรัฐยังนับได้ว่าเป็นสิ่งเดียวกัน ต่อมา เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองมาสู่ระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข ซึ่งมีการจัดองค์กรในรูปแบบใหม่แล้ว ก็ยังคงมีความเกี่ยวพันกับสถาบันพระมหากษัตริย์ การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองในช่วงแรก ก็ไม่ได้มีการแก้ไขกฎหมาย โครงสร้าง สถานะและความสัมพันธ์ของสภากาชาดไทยกับสถาบันพระมหากษัตริย์ก็ยังคงเป็นเช่นเดิม หากแต่ในทางปฏิบัติมีการเปลี่ยนแปลงไป และทำให้ลักษณะในทางมหาชนเริ่มเด่นชัดขึ้น คือการที่พระมหากษัตริย์ทรงโปรดเกล้าแต่งตั้งบุคคลสภานายิกา และอุปนายกผู้อำนวยการสภากาชาดไทย ที่มีรัฐมนตรีคนหนึ่งลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ เสมือนหนึ่งว่าเป็นส่วนหนึ่ง
ในกิจการเกี่ยวกับการบริหารราชการแผ่นดิน  

สถานะทางกฎหมายของสภากาชาดไทยยิ่งมีความซับซ้อนมากยิ่งขึ้น เมื่อมีการแก้ไขเพิ่มเติม พระราชบัญญัติ
ว่าด้วยสภากาชาดไทย พระพุทธศักราช 2461 เมื่อปี พ.ศ. 2550 คือการกำหนดลักษณะทางมหาชนให้แก่สภากาชาดไทย ทั้งในเรื่องสิทธิในทางทรัพย์สินไม่ตกอยู่ภายใต้ความรับผิดแห่งการบังคับคดี และการบังคับทางปกครอง รวมถึงการเป็นหน่วยงานที่สามารถของบประมาณจากรัฐบาลได้โดยตรงผ่านพระราชบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจำปี

บทความฉบับนี้จึงมุ่งศึกษาเพื่อค้นหาสถานะที่แท้จริงของสภากาชาดไทยว่าจะมีสถานะใดในระบบกฎหมาย โดยพิจารณาเปรียบเทียบตามลักษณะความเปลี่ยนแปลงของกฎหมายที่เกี่ยวข้องตามแต่ละช่วงเวลา และศึกษาในเชิงประวัติศาสตร์เพื่อให้เข้าใจถึงพัฒนาการของสภากาชาดไทย และความเกี่ยวข้องกับบริบททางการเมือง และกฎหมายในแต่ละช่วงเวลา