ปัญหากรณีราษฎรเป็นโจทก์ฟ้องคดีอาญา : ศึกษากรณีการฟ้องคดีอาญาโดยไม่สุจริต ตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา 161/1

บทคัดย่อ

บทคัดย่อ

            บทความนี้มุ่งศึกษาปัญหาการดำเนินคดีอาญาโดยผู้เสียหายและการใช้สิทธิอย่างไม่สุจริตในการฟ้องคดีเพื่อประสงค์ที่จะกลั่นแกล้งฟ้องร้องบุคคลโดยใช้กระบวนการยุติธรรมเป็นเครื่องมือ ซึ่งการฟ้องคดีที่ไม่สุจริต บิดเบือนข้อเท็จจริงที่เกิดขึ้น ลักษณะพิเศษของการฟ้องคดีจะเป็นการยืดระยะเวลาให้นานที่สุด ทำให้ในระหว่างทางผู้ถูกฟ้องต้องสูญเสียเงินทองและเวลาในการเข้าสู้คดี รวมทั้งเป็นการบั่นทอนขวัญและกำลังใจของผู้ถูกฟ้อง ทำให้เกรงกลัวต่อการที่จะออกมาพูดหรือวิจารณ์การกระทำที่เกี่ยวข้องกับผลประโยชน์สาธารณะอันถือเป็นปัญหาสำคัญของประเทศไทย ตามสถิติที่มีการรวบรวมโดยสมาคมนักกฎหมายสิทธิมนุษยชนในปี พ.ศ. 2540-2562 พบว่าความผิดฐานหมิ่นประมาทตามมาตรา 326 และมาตรา 328 ถูกนำมาใช้ฟ้องกลั่นแกล้งกันมากที่สุดถึงร้อยละ 26.23 จากข้อมูลคดีทั้ง 212 คดี ซึ่งลักษณะการฟ้องมีทั้งฟ้องหมิ่นประมาทในคดีอาญา หมิ่นประมาทในคดีแพ่ง หรือฟ้องตามกฎหมายอื่นรวมมาด้วย^[1] ยังไม่รวมคดีอีกจำนวนมากที่ได้มีการฟ้องร้องและถอนฟ้องออกไปทำให้บางคดีไม่ได้ถูกเก็บรวบรวมไว้ในสถิติ อันแสดงให้เห็นว่ากระบวนการในการกลั่นกรองคดีมีปัญหาด้วย ในเวลาต่อมาประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาได้มีการเพิ่มเติมบทบัญญัติแห่งกฎหมายมาตรา 161/1 มาเพื่อแก้ไขปัญหาการฟ้องคดีที่ไม่สุจริต บิดเบือนข้อเท็จจริงเพื่อกลั่นแกล้ง หรือเอาเปรียบจำเลย หรือโดยมุ่งหวังผลอย่างอื่นยิ่งกว่าประโยชน์ที่พึงได้โดยชอบ ซึ่งบทบัญญัติที่มีขึ้นมานี้เป็นเครื่องมือในการช่วยกลั่นกรองคดีที่ต้องเข้ามาสู่กระบวนพิจารณาของศาลอีกขั้นตอนหนึ่ง แต่ด้วยกรอบของกฎหมาย หลักเกณฑ์ รวมไปถึงข้อจำกัดของบทบัญญัติกฎหมายมาตรา 161/1 นี้ ก่อให้เกิดปัญหาในการนำมาปรับใช้ว่ามาตราดังกล่าวจะสามารถแก้ไขปัญหาได้ตามความประสงค์ที่บัญญัติขึ้นมามากน้อยเพียงใด เนื่องจากสิทธิในการฟ้องคดีอาญาของผู้เสียหายไม่ว่าจะก่อนหรือภายหลักมีมาตรา 161/1 ราษฎรก็ยังคงมีอำนาจเต็มที่ในการฟ้องคดีต่อศาล คงมีเพียงกระบวนการในการกลั่นกรองคดีที่เปลี่ยนแปลงไปอันเป็นการเพิ่มขั้นตอนในการตรวจสอบความจริง โดยให้ศาลมีอำนาจมากขึ้นในการใช้ดุลพินิจยกฟ้องราษฎรได้ตั้งแต่ชั้นตรวจฟ้อง หากศาลเห็นว่าเป็นการฟ้องคดีโดยไม่สุจริต อันอาจนำมาซึ่งปัญหาอีกหลายประการที่เกิดจากการใช้ดุลพินิจของศาลและเป็นปัญหาต่อไปว่ามาตรา 161/1 สมควรมีอยู่ต่อไปหรือไม่

ตามปัญหาดังกล่าวบทความนี้ใช้วิธีการศึกษาเปรียบเทียบเพื่อพิจารณาว่าประเทศอื่น ๆ เช่น ประเทศฝรั่งเศส และประเทศเยอรมัน มีหลักการดำเนินคดีและกระบวนการในการกลั่นกรองคดีอาญาอย่างไร ซึ่งในต่างประเทศก็มีกรณีการฟ้องคดีโดยไม่สุจริตเช่นเดียวกับในประเทศไทย แต่อย่างไรก็ดี ประเทศฝรั่งเศสและประเทศเยอรมันใช้มาตรการที่แตกต่างกันในการแก้ไขปัญหา ดังนั้น บทความนี้จึงศึกษาวิเคราะห์ถึงรูปแบบการดำเนินคดี การกลั่นกรองคดีและแนวทางการแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นเพื่อหาข้อเสนอให้กับประเทศไทย

ผลของการศึกษาพบว่าหลักการดำเนินคดีอาญาของแต่ละประเทศจะใช้หลักการดำเนินคดีโดยรัฐเป็นหลัก แต่มิได้ตัดอำนาจของผู้เสียหายออกไปอย่างเด็ดขาด ผู้เสียหายจะมีอำนาจดำเนินคดีอาญาเฉพาะในขอบเขตที่กำหนด โดยกระบวนการดำเนินคดีจะอยู่ในการกำกับหรือความรู้เห็นของพนักงานอัยการทั้งสิ้น อันถือเป็นการให้ความสำคัญกับบทบาทของพนักงานอัยการเป็นอย่างมากในการรักษาผลประโยชน์สาธารณะ จากการศึกษาเปรียบเทียบบทความนี้จึงมีการเสนอให้มีการจำกัดอำนาจในการฟ้องคดีอาญาของผู้เสียหายให้สามารถฟ้องคดีอาญาได้เองเฉพาะในความผิดต่อส่วนตัวและให้พนักงานอัยการเข้ามามีบทบาทในการดำเนินคดีของผู้เสียหาย เมื่อระบบเป็นไปตามที่ได้เสนอ ประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา มาตรา 161/1 ก็ไม่มีความจำเป็นที่ต้องมีอยู่อีกต่อไป

[1] สมาคมนักกฎหมายสิทธิมนุษยชน, รายงานข้อเสนอแนะต่อการคุ้มครองผู้ใช้สิทธิและเสรีภาพเพื่อการมีส่วนร่วมในประเด็นสาธารณะจากการถูกฟ้องคดี 2562 <https://naksit.net/wp-content/uploads/2019/06/20190811-pdf.pdf>สืบค้นเมื่อ 21 พฤษภาคม 2563.