ลงสรงโทนท้าวกรุงพาณจากบทพระราชนิพนธ์สู่การแสดง

บทคัดย่อ

บทความเรื่องนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาของการรำลงสรงโทนท้าวกรุงพาณใน
การแสดงละครในเรื่องอุณรุท โดยศึกษาประวัติความเป็นมา และแนวคิดในการประพันธ์บทและการ
ประดิษฐ์กระบวนท่ารำลงสรงโทนท้าวกรุงพาณในการแสดงละครในเรื่องอุณรุท โดยใช้วิธีวิจัยเชิงคุณภ าพ
ด้วยการศึกษาเอกสาร แนวคิดการปรับเปลี่ยนบท แนวคิดการปรับปรนทางวัฒนธรรม การสัมภาษณ์เชิงลึก
กับกลุ่มผู้เชี่ยวชาญด้านนาฏศิลป์ไทย สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ โดยใช้แบบสัมภาษณ์เป็นเครื่องมือในการ
วิจัย การสังเกต และการปฏิบัติด้วยการรับการถ่ายทอดกระบวนท่ารำ โดยผ่านการรับรองจริยธรรมวิจัยใน
มนุษย์เลขที่ ว.76/2564 จากมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
ผลการศึกษาพบว่า ท้าวกรุงพาณเป็นพญายักษ์ที่เป็นตัวละครฝ่ายปรปักษ์มีบทบาทสำคัญใน
วรรณกรรมเรื่องอุณรุท และเป็นตัวละครหนึ่งที่ปรากฏบทลงสรงทรงเครื่องก่อนที่จะออกไปต่อสู้กับพระอุณ
รุท ตามวิถีของตัวละครที่มีฐานันดรสูงศักดิ์ซึ่งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกได้ทรงพระราชนิพนธ์
บทลงสรงทรงเครื่องของท้าวกรุงพาณไว้ในบทละครเรื่องอุณรุท มีเนื้อหาบรรยายถึงการลงสรงและการสวม
ใส่เครื่องทรงอย่างกษัตริย์ของท้าวกรุงพาณ ตลอดจนศาสตราวุธต่าง ๆ ที่ท้าวกรุงพาณใช้สำหรับออกศึก
สงคราม ต่อมาบทพระราชนิพนธ์นี้ได้มาเป็นแบบอย่างให้กับครูปราณี สำราญวงศ์ ใช้แต่งเป็นบทร้องในการ
รำลงสรงโทนท้าวกรุงพาณ โดยมีการปรับเปลี่ยนบทพระราชนิพนธ์ด้วยการลดทอนบทจาก 8 คำกลอนเหลือ
เพียง 6 คำกลอน ตัดขั้นตอนการลงสรงออก ปรับเปลี่ยนถ้อยคำทั้งหมดแต่ยังคงจำนวนเครื่องต้นเครื่องทรง
ครบทั้ง 12 สิ่งและเรียงลำดับการสวมใส่ตามต้นฉบับ อีกทั้งการบรรจุเพลงต่าง ๆ ไว้สำหรับการแสดงเข้าไป
จากนั้นได้เชิญ ครูลมุล ยมะคุปต์ มาออกแบบกระบวนท่ารำ โดยการนำกระบวนท่ารำหลักของการรำลงสรง
และลีลาการรำของตัวละครพระละครใน เช่น การกล่อมหน้า การเยื้องตัว และการเล่นเท้า มาผสมผสานปรับใช้กับผู้แสดงที่เป็นตัวยักษ์โขน โดยยังคงลักษณะของโครงสร้างและการใช้สรีระร่างกายของตัวยักษ์ไว้ เช่น สัดส่วนการตั้งวง การลงเหลี่ยม หรือการยกเท้าของตัวยักษ์ อีกทั้งยังมีการใช้ลักษณะของการเคลื่อนไหว
อย่างตัวยักษ์เข้าไป เช่น การยืดกระทบเท้าของตัวยักษ์ และการเก็บเท้า เป็นต้น จนเกิดเป็นกระบวนท่ารำ
ชุดลงสรงโทนท้าวกรุงพา