วิเคราะห์หลักธรรม คุณค่าและการเปลี่ยนแปลงค่านิยมในพิธีกรรมปุพพเปตพลีของวัฒนธรรมล้านนา

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาเรื่องเปรตที่ปรากฏในทางพระพุทธศาสนา 2) ศึกษาคติ ความเชื่อและขั้นตอนพิธีกรรมปุพพเปตพลีของวัฒนธรรมล้านนา 3) วิเคราะห์หลักธรรม คุณค่า และการเปลี่ยนแปลงค่านิยมในพิธีกรรมปุพพเปตพลีของวัฒนธรรมล้านนา เป็นการศึกษาเชิงคุณภาพจากเอกสารและสัมภาษณ์เชิงลึก โดยเก็บข้อมูลประชากรจำนวน 16 รูป/คน และวิเคราะห์เนื้อหาและบรรยายเชิงพรรณนา

ผลการวิจัยพบว่า

1. เปรตในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเกิดจากผู้ทำอกุศลกรรม 3 ทาง คือ 1) ทางกาย 2) ทางวาจา 3) ทางใจ โดยกรรมมีอยู่ 2 ประการ ได้ กรรมที่เป็นกุศลและอกุศล ซึ่งกรรมทั้งด้านกุศลและอกุศลย่อมทำให้มนุษย์และสัตว์ไปเกิดในภูมิของเปรตหรือภูมิของเทวดา มโนทวารเป็นตัวการต่อการทำกรรมที่จะนำไปเกิดในสถานที่สุขหรือทุกข์
2. คติ ความเชื่อและขั้นตอนพิธีปุพพเปตพลี เป็นการทำบุญอุทิศแก่ผู้ตายและแสดงความกตัญญูต่อผู้ล่วงลับ โดยมีขั้นตอนดังนี้ 1) คณะศรัทธาประชุมเตรียมความพร้อม 2) ชาวบ้านหาผลไม้ พืชผัก เครื่องใช้ต่าง ๆ ใส่ชะลอม 3) เขียนชื่อ ลงใบลาน 4) นำถวายแด่พระสงฆ์ 5) คณะสงฆ์อุปโลกน์ 6) การอนุโมทนาบุญตามเส้นสลากแบบฉบับล้านนา
3. หลักธรรมที่ปรากฏในพิธีกรรมปุพพเปตพลีมีอยู่ 5 ประการ ได้แก่ การกตัญญู สังคหวัตถุธรรม บุญกิริยาวัตถุ หลักสามัคคีธรรมและทาน โดยมีคุณค่าอยู่ 3 ด้าน คือ 1) ด้านจิตใจ การระลึกถึงผู้มีพระคุณ 2) ด้านสังคม เกิดความสามัคคี 3) ด้านวัฒนธรรม การรักษาจารีตประเพณีดั้งเดิม และการเปลี่ยนแปลงค่านิยมในพิธีกรรมปุพพเปตพลีมีอยู่ 4 ประการ 1) การให้ทานที่มีวัตถุเครื่องใช้ปัจจุบันและเงิน 2) ประเพณีแต่ละแห่งแตกต่างกันไปตามบริบทสังคมนั้น ๆ 3) การรวมกลุ่มผู้ทำบุญขึ้นอยู่กับหน้าที่การงาน องค์กร 4) มีการละเล่นเข้มเพิ่ม เพื่อให้กระตุ้นให้เกิดการอนุรักษ์ประเพณีท้องถิ่น