จากประเพณี สู่วิถีสมัยใหม่: พื้นที่ในระหว่างในการอยู่อาศัยญี่ปุ่น

บทคัดย่อ

นับตั้งแต่ยุคปฏิรูปสมัยเมจิ ประเทศญี่ปุ่นได้เข้าสู่ยุคสมัยใหม่อย่างเต็มรูปแบบ การเปิดรับอารยธรรมตะวันตก ความเจริญก้าวหน้าทางวิทยาการความรู้ เทคโนโลยี และสถาปัตยกรรม เมื่อผนวกกับการปรับตัวและฟื้นฟูประเทศจากผลกระทบจากภัยธรรมชาติ โดยเฉพาะอย่างยิ่งแผ่นดินไหว รวมถึงผลลัพธ์และผลพวงจากการพ่ายแพ้สงครามโลกครั้งที่ 2 ซึ่งนับเป็นปัจจัยเร่งสำคัญ ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของการอยู่อาศัยญี่ปุ่น ทั้งในมิติกายภาพ ได้แก่ การเติบโตของเมือง การพัฒนาระบบสาธารณูปโภค-สาธารณูปการ และนวัตกรรมที่เอื้ออำนวยความสะดวกสบายต่างๆ และมิติทางสังคมวัฒนธรรม อาทิ มโนทัศน์และวิถีการดำเนินชีวิต อย่างไรก็ดี ภายใต้พลวัตดังกล่าว ญี่ปุ่นมีการสืบสานเอกลักษณ์และจิตวิญญาณของการอยู่อาศัย ซึ่งสื่อให้เห็นความสัมพันธ์กับบริบทได้อย่างเป็นที่ประจักษ์

บทความนี้มีความมุ่งหมายที่จะอ่านพัฒนาการการอยู่อาศัยของญี่ปุ่น ผ่านองค์ประกอบทางสถาปัตยกรรม หน้าที่ใช้สอย และการตีความหมายของ “พื้นที่ในระหว่าง” โดยอาศัยการทบทวนวรรณกรรมจากบทความและบทสัมภาษณ์ ร่วมกับการสำรวจอาคารกรณีศึกษา ซึ่งประกอบด้วย บ้านพื้นถิ่น (ได้แก่ บ้านชาวนา บ้านพ่อค้า) กระท่อมชงชาในพระราชนิเวศน์คัตทสึระ (ได้แก่ เก็ปปะโระ โชะคินเทอิ) และบ้านพักอาศัยออกแบบโดยโยะชิจิ ทะเคะฮะระ (ได้แก่ บ้านศิลปิน บ้านสถาปนิก) วิวัฒนาการของพื้นที่ในระหว่างเริ่มต้นจาก “คุณลักษณะที่แตกต่างและแยกจากกันของเอ็นกะวะและโดะมะ” ในบ้านพื้นถิ่น สู่ “การประกอบสร้างพื้นที่ในระหว่างในความสัมพันธ์ใหม่” ดังปรากฏในกระท่อมชงชาของพระราชนิเวศน์คัตทสึระ และสู่ “การสร้างความหมายและความสัมพันธ์ใหม่ของพื้นที่ในระหว่าง” ดังปรากฏในสถาปัตยกรรมพักอาศัยออกแบบโดยทะเคะฮะระ สะท้อนพัฒนาการของการอยู่อาศัยของญี่ปุ่น ซึ่งยังดำรงอัตลักษณ์ของวัฒนธรรมการอยู่อาศัยที่ให้ความสำคัญกับความไม่สมบูรณ์และสภาวะเปลี่ยนผ่าน ในบริบทและความสัมพันธ์ระหว่างคน บ้าน เมือง และธรรมชาติที่เปลี่ยนแปลงไป