มรดกชุมชนท่ามกลางมรดกประวัติศาสตร์ชาติ: ความพยายามในการอนุรักษ์ชุมชนวัดราชนัดดา

บทคัดย่อ

พื้นที่รอบกรุงรัตนโกสินทรถ์ ูกรับรูว้ า่ เปน็ พื้นที่อนุรักษป์ ระวัติศาสตรท์ ี่สำคัญมาชา้ นาน เนื่องดว้ ยลักษณะสำคัญของสภาพแวดล้อมที่ประกอบด้วย กลุ่มอาคาร ศาสนสถาน และสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ ประกอบกันขึ้นเป็นบรรยากาศ ของพื้นที่อันแสดงถึงเอกลักษณ์ของชาติอย่างสำคัญ จนทำให้หน่วยงานต่างๆ ทั้งในระดับชาติและระดับท้องถิ่นได้เข้ามาจัดทำแผนการพัฒนาพื้นที่ให้ดึงดูดและเป็นจุดหมายของการท่องเที่ยว อย่างไรก็ตามพื้นที่แห่งนี้ได้มีชุมชนที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตรร์ ายรอบอยู ่ แตไ่ มไ่ ดถู้กสง่ เสริมใหเ้ กิดการรับรูอั้นเนื่องมาจากวาทกรรมของมรดกประวัติศาสตร์ชาติอันมีความสำคัญมากกว่า นั่นเป็นเพราะส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์เหล่านี้ไม่อาจถูกบรรจุในเรื่องเล่าทางประวัติศาสตร์ชาติขนานใหญ่ได้อย่างแนบสนิท ขณะเดียวกันชุมชนเหล่านี้ยังมีความเสี่ยงต่อการสูญเสียสภาพดั้งเดิมอันเนื่องมาจากความเปลี่ยนแปลงของบริบทโดยรอบอย่างรวดเร็ว ท่ามกลางสถานการณ์นี้ คณะผู้ศึกษาสะท้อนผ่านกรณีศึกษาชุมชนวัดราชนัดดาที่ตั้งอยู่ด้านหลังโลหะปราสาท โดยศึกษาผ่านปฏิบัติการภาคสนามทางวิชาการในการกระตุ้นกิจกรรมเพื่อการอนุรักษ์ ระหว่างเดือนเมษายน 2555 ถึงเดือนมีนาคม 2556 จนกระทั่งเกิดคณะทำงานด้านการอนุรักษ์ ขึ้นในชุมชน งานวิจัยชิ้นนี้มีวัตถุประสงค์สำคัญเพื่อศึกษาความเปลี่ยนแปลงในการอนุรักษ์ชุมชนผ่านการสร้างการมีส่วนร่วมของคนในชุมชนควบคู่ไปกับการสร้างความรู้ด้านการอนุรักษ์ โดยมียุทธศาสตร์สี่ด้าน ประกอบด้วย การเขียนประวัติศาสตร์ชุมชน การเก็บข้อมูลและรังวัดอาคารสำคัญ การสร้างเครือข่ายด้านอนุรักษ์ และการกำหนดแผนการพัฒนาชุมชน คณะผู้ศึกษาสรุปสามองค์ประกอบที่เป็นสิ่งกำหนดในการวางแนวทางการอนุรักษ์ให้เกิดขึ้นในอนาคต ได้แก่ 1) ความสามารถในการกำหนดและขับเน้นมรดกของชุมชน 2) ระดับของความตื่นตัวของพันธมิตรและเครือข่าย การอนุรักษ์ และ 3) ความชัดเจนในความมั่นคงของที่ดิน