สถานการณ์น้ำในประเทศไทย

Abstract

สรุป

ประเทศไทยมีปริมาณน้ำใช้ภายในประเทศต่อคนในปี 2541 จำนวน 1,845 ลูกบาศก์เมตร ซึ่งต่ำกว่าเกณฑ์เฉลี่ยของโลกและของเอเชีย แต่ถ้ารวมถึงปริมาณน้ำที่ได้รับมาจากต่างประเทศ เช่น จากแม่น้ำสาละวินและแม่น้ำโขงแล้ว ประเทศไทยมีปริมาณน้ำใช้มากถึง 3,003 ลูกบาศก์เมตรต่อคน ซึ่งในภาพรวมแล้วไทยจัดเป็นประเทศที่ยังไม่ขาดแคลนน้ำ แต่ก็มีศักยภาพต่ำกว่าคู่แข่งด้านการเกษตรของไทย เช่น สหรัฐอเมริกา เวียดนาม และกัมพูชา นอกจากนี้ไทยยังมีการบริหารการจัดการน้ำโดยกลุ่มเกษตรกรอยู่ในระดับต่ำกว่าประเทศคู่แข่งอีกด้วย

            การวัดภาวะการขาดแคลนน้ำนอกจากจะพิจารณาจากดัชนีปริมาณน้ำใช้ต่อคนของประเทศแล้วยังพิจารณาจากดัชนีอื่นๆอีก 3 ดัชนี  คือ 1) ดัชนีการใช้น้ำต่อคน พบว่า ไทยมีดัชนีการใช้น้ำน้อยร้อยละ 29 ของปริมาณหมุนเวียนภายในประเทศรายปี ซึ่งอยู่ในขั้นที่เรียกว่า ต้องให้ความสำคัญต่อการจัดการน้ำอย่างจริงจัง 2) ดัชนีชี้วัดความมั่นคงด้านน้ำ พบว่าไทยมีอัตราส่วนปริมาณน้ำเก็บกักในระดับปานกลางใกล้เคียงกับสหรัฐอเมริกา และมีสัมประสิทธิ์ความแปรปรวนของน้ำฝนใกล้เคียงกับประเทศคู่แข่งในการผลิตสินค้าการเกษตร แต่ไทยมีการพึ่งพาการน้ำเข้าน้ำจากต่างประเทศสูงกว่าคู่แข่ง 3) ดัชนีความสามารถในการบริหารจัดการน้ำ พบว่าไทยมีปัญหาการจัดการระดับปานกลาง แต่ดีกว่าประเทศคู่แข่งในเอเชีย ยกเว้นสหรัฐอเมริกาที่ดีกว่าไทยมาก

            การใช้น้ำในประเทศของไทยแบ่งออกเป็น 5 ประเภท คือ 1)การใช้น้ำเพื่อการเกษตร-ชลประทานและปศุสัตว์ 2)การใช้น้ำเพื่อการอุปโภคบริโภค 3)การใช้น้ำในโรงงานอุตสาหกรรมและการท่องเที่ยว 4)การใช้น้ำในการผลิตไฟฟ้า 5)การใช้น้ำในการรักษาสมดุลนิเวศท้ายน้ำ ซึ่งการใช้น้ำ 3 ประเภทแรกถือเป็นกิจกรรมทางเศรษฐกิจที่สำคัญที่สุดของประเทศ ส่วนสมมติฐานการใช้น้ำในภาคเศรษฐกิจต่างๆของประเทศ จากงานการศึกษาต่างๆ มีดังนี้คือ สถาบันแหล่งน้ำและสิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัยขอนแก่น ประมาณการใช้น้ำในภาคเศรษฐกิจต่างๆของประเทศดังนี้คือ ชุมชนชนบทมีการใช้น้ำดื่ม 5 ลิตรต่อคนต่อวัน และใช้น้ำในครัวเรือน 50 ลิตรต่อคนต่อวัน ส่วนชุมชนเมืองแบ่งออกเป็นเมืองขนาดเล็กและขนาดใหญ่ ในเมืองขนาดเล็กใช้น้ำดื่มและน้ำใช้ในครัวเรือน 120 ลิตรต่อคนต่อวัน ส่วนเมืองใหญ่ใช้น้ำดื่ม-น้ำใช้ในครัวเรือน 250 ลิตรต่อคนต่อวัน สำหรับการเพาะปลูกใช้น้ำประมาณ 2,500-1,600 ลิตรต่อคนต่อวันและใช้เลี้ยงสัตว์ประมาณ 10-130 ลิตรต่อคนต่อวัน ส่วนงานวิจัยของบริษัทพอลคอนซัลแตนท์จำกัดและบริษัทปัญญาคอนซัลแตนท์ จำกัด ประมาณการใช้น้ำในการอุปโภคบริโภคของประชากรในเขตเมืองแบ่งตามขนาดของกลุ่มประชากรโดยมีการใช้น้ำอยู่ระหว่าง 120-300 ลิตรต่อคนต่อวัน ขณะที่การใช้น้ำของประชากรในเขตชนบทเท่ากับ 50 ลิตรต่อคนต่อวันเท่านั้น เป็นต้น

            ถึงแม้ว่าในภาพรวมไทยยังไม่ขาดแคลนน้ำแต่ในบางลุ่มน้ำก็เริ่มมีความขาดแคลนน้ำแล้ว การขาดแคลนน้ำเริ่มเกิดขึ้นเป็นประจำมากขึ้นในฤดูแล้งโดยเฉพาะในลุ่มน้ำภาคเหนือตอนบนที่อยู่เหนือเขื่อน

            นอกจากเขตต้นน้ำเหนือเขื่อนแล้วลุ่มน้ำเจ้าพระยาตอนล่างจะเป็นอีกเขตหนึ่งที่มีความกดดันด้านสูง ถึงแม้ว่าน้ำในลุ่มน้ำเจ้าพระยาจะอุดมสมบรูณ์กว่าลุ่มน้ำอื่นๆ แต่ความต้องการใช้น้ำก็สูงกว่าลุ่มน้ำอื่นๆ เนื่องจากการเพิ่มขึ้นของประชากรค่อนข้างสูงรวมทั้งประชากรมีการขยายพื้นที่การปลูกข้าวนาปรังในฤดูแล้งซึ่งเป็นกิจกรรมที่ใช้น้ำมากเพิ่มขึ้น ทำให้ลุ่มน้ำเจ้าพระยามีปัญหาการขาดแคลนน้ำในฤดูแล้งและปัญหานี้จะเป็นปัญหาที่มีลักษณะถาวรมากขึ้น ดังนั้นไทยควรมีการบริหารจัดการการใช้น้ำอย่างมีประสิทธิภาพ