การประยุกต์ร่วมระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์และการมีส่วนร่วมของชุมชน เพื่อการจัดการน้ำในลุ่มน้ำแม่เตียน จังหวัดเชียงใหม่
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
ลุ่มน้ำแม่เตียน อำเภอแม่วาง จังหวัดเชียงใหม่ ประกอบด้วย 7 ชุมชน ได้แก่ บ้านห้วยเย็น บ้านแม่เตียน บ้านโป่งสมิต บ้านห้วยข้าวลีบ บ้านห้วยอีค่าง บ้านทุ่งหลวง และบ้านห้วยทราย ประชาชนส่วนใหญ่พึ่งพาทรัพยากรน้ำจากลำห้วยแม่เตียนและน้ำฝนเพื่อการอุปโภคบริโภคและการเกษตร วิถีชีวิตของชุมชนจึงมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับสมดุลของระบบนิเวศต้นน้ำ ทั้งนี้ การเปลี่ยนแปลงของภูมิอากาศและการใช้ประโยชน์ที่ดินตลอดหลายทศวรรษที่ผ่านมาส่งผลกระทบต่อความสมดุลของทรัพยากรน้ำอย่างรุนแรง ส่งผลให้ปริมาณน้ำกักเก็บในลำห้วยและระบบเหมืองฝายลดลง เกษตรกรต้องลดพื้นที่เพาะปลูกหรือผลิตเพียงปีละครั้ง คุณภาพและปริมาณผลผลิตของพืชผักเมืองหนาวและไม้ผลเศรษฐกิจ เช่น ผักสลัด อะโวคาโด และเสาวรส ลดลงอย่างมีนัยสำคัญ ส่งผลกระทบต่อรายได้และความมั่นคงทางเศรษฐกิจของครัวเรือน งานวิจัยนี้จึงนำเสนอแนวทางการบริหารจัดการน้ำเชิงบูรณาการที่เหมาะสมกับบริบทพื้นที่สูง ผ่านกระบวนการสร้างเวทีการมีส่วนร่วม การสำรวจและจัดเก็บข้อมูลเชิงพื้นที่ การวิเคราะห์และตรวจสอบร่วมกัน การกำหนดแนวทางแก้ไขแบบมีส่วนร่วม และการสร้างเครือข่ายความร่วมมือ ส่งผลให้มีการจัดทำข้อตกลงการใช้น้ำร่วมกันในชุมชน การออกแบบผังน้ำที่เชื่อมโยงระหว่างต้นน้ำ–ปลายน้ำ และการจัดตั้งเครือข่ายการจัดการน้ำในระดับลุ่มน้ำ โดยมีองค์การบริหารส่วนตำบลแม่วินและศูนย์พัฒนาโครงการหลวงทุ่งหลวงเป็นแกนกลางในการขับเคลื่อน สามารถใช้ประโยชน์จริงในการวางแผนพัฒนาท้องถิ่นและระดับจังหวัด เกิดกลไกการทำงานร่วมกันระหว่างชุมชนกับหน่วยงานรัฐที่มีความโปร่งใสและตรวจสอบได้ รวมทั้งการเชื่อมโยงข้อมูลวิทยาศาสตร์กับภูมิปัญญาท้องถิ่นอย่างเป็นระบบ นอกจากนี้ ชุมชนยังเสริมสร้างความเข้มแข็งผ่านการจัดตั้งคณะกรรมการลุ่มน้ำและเครือข่ายการใช้น้ำ ซึ่งเป็นกลไกสำคัญในการบริหารจัดการน้ำร่วมกันอย่างยั่งยืน ชุมชนสามารถลดความขัดแย้งระหว่างต้นน้ำและปลายน้ำได้อย่างเป็นรูปธรรม เกษตรกรมีความมั่นคงทางการผลิตมากขึ้นจากการวางแผนเพาะปลูกที่สอดคล้องกับปริมาณน้ำต้นทุน และมีมาตรการอนุรักษ์ เช่น ฝายชะลอน้ำ การปลูกป่า และการทำเกษตรเชิงอนุรักษ์บนพื้นที่ลาดชัน ช่วยลดการสูญเสียหน้าดินและเพิ่มความสามารถในการกักเก็บน้ำ ส่งผลต่อการเพิ่มรายได้และเสถียรภาพทางเศรษฐกิจของครัวเรือนในระยะยาว อีกทั้งบูรณาการฐานข้อมูลและผังน้ำเข้าสู่แผนพัฒนาท้องถิ่นและระดับจังหวัด ทำให้การจัดการน้ำของชุมชนเกิดขึ้นจริงในทางปฏิบัติ และต่อยอดเป็นต้นแบบการพัฒนาไปยังลุ่มน้ำพื้นที่สูงอื่น ๆ ได้อย่างเหมาะสมและยั่งยืน
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Area Based Development Research Journal values copyright protection and licensing to safeguard author rights and facilitate the appropriate dissemination of research. Our policies ensure openness, accessibility, and attribution. Authors retain copyright ownership, and articles are published under a Creative Commons Attribution License (CC BY), allowing sharing, adaptation, and proper attribution. Authors have the freedom to publish under the CC BY license, granting broad reuse and distribution permissions. The journal supports posting articles on third-party repositories, adhering to institutional and funding restrictions. Author guidelines detail copyright and licensing requirements, empowering authors with knowledge about their rights and responsibilities. These policies cultivate an environment of collaboration, openness, and responsible sharing, benefiting authors and the research community while honoring intellectual property rights.
เอกสารอ้างอิง
Baikasame, T. (2023). Thailand and China’s integrated water resources management under the Lancang-Mekong cooperation. Thammasat Journal, 42(1), 100–112. (in Thai).
Chevalier, J. (2001). Stakeholder analysis and natural resource management. Ottawa: Carleton University.
Chokwarakul, K. (2020). Integrated water resource management in drought conditions of Ban Nafai community, Nafai subdistrict, Mueang district, Chaiyaphum province. Journal of Humanities and Social Sciences, Surin Rajabhat University, 22(2), 127–147. (in Thai).
Chueachanthuek, V. (2023). Integrated Water resource management by a governmental organization: A case study Lam Takhong basin, Nokhon Ratchasima. Political Science and Public Administration Journal, 14(1), 173–196. (in Thai).
Dobbin, K. (2020). “Good luck fixing the problem”: Small low-income community participation in collaborative groundwater governance and implications for drinking water source protection. Society & Natural Resources, 33(12), 1468-1485.
Gosain, A. K., & Rao, S. (2004). GIS-based technologies for watershed management. Current Science, 87(7), 948-953.
Grimble, R., & Wellard, K. (1997). Stakeholder methodologies in natural resource management: A review of principles, contexts, experiences and opportunities. Agricultural Systems, 55(2), 173–193.
Lee, S., Hwang, S., Lee, S., Hwang, H., & Sung, H. (2009). Landscape ecological approach to the relationships of land use patterns in watersheds to water quality characteristics. Landscape and Urban Planning, 92(2), 80-89.
Mackenzie, J., Tan, P., Hoverman, S., & Baldwin, C. (2012). The value and limitations of Participatory action research methodology. Journal of Hydrology, 474, 11-21.
Mingthipol, O., Duangthima, W., Phaochinda, Y., & Baengthit, P. (2023). Development of a geographic information system database for highland community water resource management under climate change: A case study of the Thung Luang Royal Project, Chiang Mai Province. Chiang Mai: Maejo University. (in Thai).
Ninkamnerd, S., & Phra Khru Niwit, S. (2020). Participatory water management for agriculture in Tha Khamin Subdistrict, Phothale District, Phichit Province. Journal of Academic Research, 3(2), 41–50. (in Thai).
Ostrom, E. (1990). Governing the commons: The evolution of institutions for collective action. Cambridge University Press.
Phan-ngam, T., Noinam-sai, N., & Khongrit, N. (2021). Spatial potential analysis for sustainable water resources management in the Lower Lam Chiang Krai basin with geographic information systems. Journal of Research and Academic, 4(2), 71–84. (in Thai).
Phuangsuwan, T., Buatum, U., Srinil, P., & Khunchet, S. (2022). Development of geographic information systems of water resources for agriculture in Chanthaburi province using satellite imagery. King Mongkut’s Institute of Technology Ladkrabang Science Journal, 31(1), 57–72. (in Thai).
Razali, A., Ismail, S., Awang, S., Praveena, S., & Abidin, E. (2018). Land use change in highland area and its impact on river water quality: A review of case studies in Malaysia. Ecological Processes, 7(19), 1-17.
Roling, N. G., & Wagemakers, A. (1998). Facilitating sustainable agriculture: Participatory learning and adaptive management in times of environmental uncertainty. Cambridge: Cambridge University Press.
Shields, K., Moffa, M., Behnke, N., Kelly, E., Klug, T., Lee, K., Cronk, R., & Bartram, J. (2021). Community management does not equate to participation: fostering community participation in rural water supplies. Journal of Water, Sanitation and Hygiene for Development, 11(6), 938-947.
Sriboonruang, K., Kumkrua, M., & Jaikaew, P. (2022). Flood risk mapping using geographic information systems in Dan Makham Tia district, Kanchanaburi province. Journal of Humanities and Social Sciences, 13(2), 55–74. (in Thai).
Thatrak, D., & Lopradit, W. (2023). Learning process in water resource management of Ban Mae Jok Fa community, Thung Phueng subdistrict, Chae Hom district, Lampang province. Journal of Community Development and Quality of Life, 11(1), 78–88. (in Thai).
Thung Luang Royal Project Development Center . (2017). Another job is mining to supply water to farmers in the area. Retrieved October 11, 2025, from: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid029SUQKRXkwvKtjnTGKvaE8UDQ4Ee9iadnJTFjRBciB6gtu1uLrUF6Hv1eTUj5EayGl&id=100071829308515. (in Thai).
Upper Northern Regional Irrigation Hydrology Center. (2024). Rainfall conditions. Retrieved January 15, 2024, form https://www.hydro-1.net. (in Thai).
Velempini, K., Smucker, T. A., & Clem, K. R. (2016). Community-based adaptation to climate variability and change: mapping and assessment of water resource management challenges in the North Pare highlands, Tanzania. African Geographical Review, 37(1), 30–48.
Viviroli, D., Archer, D., Buytaert, W., Fowler, H., Greenwood, G., Hamlet, A., … Woods, R. (2011). Climate change and mountain water resources: overview and recommendations for research, management and policy. Hydrology and Earth System Sciences, 15(2), 471-504.
Wagh, R. V., & Auti, S. K. (2025). The role of geographic information systems (GIS) in land use planning. International Journal of Innovations in Science Engineering and Management, 4(1), 366-370.
Xu, Z., Ito, K., Schultz, G., & Li, J. Y. (2001). Integrated hydrologic modeling and GIS in water resources management. Journal of Computing in Civil Engineering, 15(3), 217-223.
