บทบาทและการเปลี่ยนแปลงของย่านชุมชนเก่า ในเกาะรัตนโกสินทร์ กรุงเทพมหานคร

บทคัดย่อ

เกาะรัตนโกสินทร์ กรุงเทพมหานคร เป็นพื้นที่ประวัติศาสตร์แห่งการปกครอง ศูนย์รวมทางเศรษฐกิจ และสังคมศิลปวัฒนธรรมที่สำคัญตั้งแต่สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ ภายในพื้นที่ยังคงเป็นแหล่งที่ตั้งของย่านชุมชนเก่าที่สะท้อนถึงอัตลักษณ์ของพื้นที่ ทั้งเชิงโครงสร้างทางกายภาพ วิถีชีวิตวัฒนธรรม และกิจกรรมทางเศรษฐกิจ แต่ด้วยผลพวงจากการพัฒนาเมืองส่งผลต่อการปรับตัวของย่านชุมชนเก่า เพื่อก่อให้เกิดการคงอยู่ของแต่ละกลุ่มสังคมในอดีตจนกระทั่งปัจจุบันอยู่เสมอ จึงมีวัตถุประสงค์ในการศึกษาพัฒนาการและความเป็นมาทางประวัติศาสตร์ของเกาะรัตนโกสินทร์ กรุงเทพมหานคร เพื่อนำไปสู่การทำความเข้าใจถึงบทบาทและการเปลี่ยนแปลงของย่านชุมชนเก่าในเกาะรัตนโกสินทร์ กรุงเทพมหานคร พ.ศ.2325-2565 โดยงานวิจัยนี้มีการศึกษาผ่านการเก็บรวบรวมข้อมูลทุติยภูมิ คือ การทบทวนวรรณกรรมและเอกสารที่เกี่ยวข้อง ประกอบกับข้อมูลปฐมภูมิ คือ การสำรวจพื้นที่ภาคสนามโดยสังเขป ผลการศึกษาพบว่า พัฒนาการและความเป็นมาของเกาะรัตนโกสินทร์ในแต่ละช่วงเวลา ประกอบด้วยองค์ประกอบที่ส่งผลต่อบทบาทและการเปลี่ยนแปลง
ของย่านชุมชนเก่าที่แตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับลักษณะทางกายภาพ สังคมวัฒนธรรม และกิจกรรมทางเศรษฐกิจ สามารถแบ่งออกเป็น 3 ช่วงวเลาที่สำคัญ คือ (1) ช่วงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ เป็นระยะการสร้างรากฐานบ้านเมือง ส่งผลต่อบทบาทส่วนใหญ่ของย่านชุมชนที่มีบทบาทหลักทางด้านการเป็นท่าเรือทางการค้าและบทบาทรองทางด้านการเป็นแหล่งที่อยู่อาศัย (2) ช่วงกลางกรุงรัตนโกสินทร์ เป็นระยะความเจริญของกรุงรัตนโกสินทร์ ส่งผลต่อบทบาทส่วนใหญ่ของย่านชุมชนที่มีบทบาทหลักทางด้านการเป็นตลาดการค้าและบทบาทรองทางด้านการเป็นแหล่งที่อยู่อาศัย และช่วงปลายรัตนโกสินทร์ เป็นระยะการเปลี่ยนแปลงของกรุงรัตนโกสินทร์สู่ยุคสมัยใหม่ ส่งผลต่อบทบาทส่วนใหญ่ของย่านชุมชนที่มีบทบาทหลักทางด้านตลาดการค้า และบทบาทรองทางด้านการเป็นแหล่งที่อยู่อาศัย รวมถึงแหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม แสดงถึงการดำรงรักษาสัญลักษณ์ของกลุ่มสังคม และปรับตัวไปตามเงื่อนไขในช่วงเวลาหนึ่งผ่านการเกิดขึ้นของความสัมพันธ์ระหว่างผู้คน พื้นที่ กิจกรรม และสิ่งแวดล้อม ซึ่งผลการศึกษาดังกล่าวจักเป็นประโยชน์ในด้านองค์ความรู้ในด้านประวัติศาสตร์ของเกาะรัตนโกสินทร์และพัฒนาการของย่านชุมชนเก่าภายในเกาะรัตนโกสินทร์ กรุงเทพมหานคร และสร้างความตระหนักต่อคุณค่าและความสำคัญของย่านชุมชนเก่าในการพัฒนาและอนุรักษ์ย่านชุมชนเก่าควบคู่กันอย่างร่วมสมัยและยั่งยืน