Approaches of Landscape Archaeology in Current Thai Archaeological Research

Abstract

แนวคิดทฤษฎีภูมิทัศน์ทางโบราณคดี (Landscape Archaeology) ถือเป็นแนวคิดหนึ่งที่มุ่งเน้นศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และสิ่งแวดล้อมในสมัยโบราณ ซึ่งไม่เพียงแต่จะเป็นการศึกษาเฉพาะปัจจัยทางธรรมชาติเท่านั้น แต่แนวคิดดังกล่าวยังครอบคลุมถึงการพิจารณาสภาพแวดล้อมในมุมมองที่สะท้อนถึงวัฒนธรรม การเมือง เศรษฐกิจ และความเชื่อของแต่ละกลุ่มชุมชน-เมือง-รัฐโบราณร่วมด้วย อันเป็นอีกหนึ่งปัจจัยสำคัญที่ช่วยขับเคลื่อนพัฒนาการทางสังคม บทความนี้จึงมีจุดประสงค์เพื่อแสดงให้เห็นถึงความรับรู้และความเข้าใจของนักโบราณคดีไทยที่มีต่อแนวคิดภูมิทัศน์ทางโบราณคดี ร่วมกับพยายามสร้างความเข้าใจในองค์ความรู้ของแนวคิดภูมิทัศน์ทางโบราณคดีปัจจุบันเพิ่มเติม ซึ่งจากการรวบรวมข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับแนวคิดดังกล่าวพบว่า สามารถแบ่งกลุ่มศึกษางานภูมิทัศน์ทางโบราณคดีออกได้ทั้งหมด 2 กลุ่มหลัก ได้แก่ 1. กลุ่มที่เน้นศึกษากระบวนการทางธรรมชาติหรือสภาพแวดล้อมธรรมชาติที่ส่งผลต่อการดำรงชีพของมนุษย์หรือการเลือกตั้งถิ่นฐานของเมืองโบราณ โดยกลุ่มนี้มีความเกี่ยวข้องกับแนวคิดธรณีโบราณคดีอย่างชัดเจน และ 2. กลุ่มที่เน้นศึกษาพื้นที่ในเชิงปรากฏการณ์ด้านความเชื่อหรือสัญลักษณ์กับสภาพแวดล้อมที่มนุษย์อาศัยอยู่ มุ่งเน้นปัจจัยด้านวัฒนธรรมที่ส่งอิทธิพลและมีบทบาทต่อการปรับเปลี่ยนสภาพแวดล้อมกายภาพเพื่อตอบสนองวัฒนธรรมตนเอง ซึ่งกลุ่มนี้มักจะเน้นการศึกษาวิเคราะห์เชิงพื้นที่เป็นหลัก ทั้งนี้ กลุ่มศึกษาทั้งสองต่างก็ตั้งอยู่ภายใต้กรอบแนวคิดเดียวกัน นั่นก็คือ การศึกษาปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และสภาพแวดล้อมโดยรอบ อย่างไรก็ตาม ทั้งสองกลุ่มต่างมีวิธีการศึกษาและมุมมองต่อภูมิทัศน์ที่เป็นเอกเทศ และยังไม่ปรากฏงานศึกษาภูมิทัศน์ทางโบราณคดีในไทยที่มีการผนวกวิธีการศึกษาและมุมมองของแต่ละกลุ่มเข้าด้วยกัน ซึ่งสิ่งนี้ถือเป็นจุดด้อยของงานศึกษาภูมิทัศน์ทางโบราณคดีที่กำลังเกิดขึ้นในวงการโบราณคดีไทย