The Rise of the Bandits in Phitsanulok: Reflections on the Bureaucratic Reform in Upper-North Central Siam, 1880s-1930s
Keywords:
Siam bureaucratic reform, microhistory, villainAbstract
A history of the people in the era of Siamese reform in the late 19th and early 20th centuries is receiving serious attention again in Thai society in the early 2020s, partly because of a political awakening among the younger generation. This phenomenon is evidence that a history of the ordinary people is still highly regarded in Thai society. However, most historians who have paid attention to the role of ordinary people, such as gangsters, bandits, and local leaders, still perceived these people only as the troublemakers of the Siamese reformation. In other words, these historians have illustrated the object of their studies with a top-down view. In short, the consciousness and worldview of these ordinary people were not taken into account. This article aims to explore an effect of the Siamese reform from a different perspective, i.e., through the case of a villain in Phitsanulok Region, Mr Jaeng, in order to fill that gap. Microhistory is employed here as the method for discovering the world of the ordinary Siamese people who were living and breathing at that time. However, the explanation of the banditry phenomenon during this period as an effect of economic expansion and operating under the patronage system is contendingly insufficient. The results of this study illustrate that the banditry phenomenon such as Mr Jaeng's case was a direct effect of the bureaucratic reform in which traditional local power and administration was directly intervened in by the central government. Thereby, this criminal case was not simply a crime over an economic interest nor one perpetrated by specific powerful local figures, it was evidently the structural rift between the old regime and the new bureaucratic administration pertaining at the transitional period.
References
เอกสารสำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ (สจช.)
สจช. ร.7 ม.4/1 สถิติต่างๆ กรมพลำภังค์.
สจช. ร.7 ม.26.4/52, การปกครองหัวเมือง
สจช.ร.7 ม.26.5ก./16 จังหวัดพิษณุโลก
สจช. ร.7 ม.4.1/14 รายงานพระยาราชเสนาตรวจราชการมณฑลพิษณุโลก (10-18 ต.ค.2471)
สจช. ร.7 มร.7 ย/10 เรื่องคำพิพากษาประหารชีวิตอ้ายแจ้ง โทษฆ่าขุนจงใจหาญนายอำเภอและขุนวิเศษประศาสตร์ปลัดอำเภอตาย
สจช. ร.7 รล.20/40 ฎีกานายดีพันธุศรีร้องทุกข์ว่าอัยการพิษณุโลกถอนฟ้องที่นายทุนต้องหาว่าฆ่านายทองบุตรผู้ฎีกา
เอกสารราชกิจจานุเบกษา
“ข่าวตาย.” (2473). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 47 วันที่ 18 มกราคม: น.3968-3969.
“พระราชบัญญัติลักษณปกครองท้องที่.” (2440). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 14 แผ่นที่ 9 วันที่ 30 พฤษภาคม ร.ศ.116: น.105-124.
เอกสารในความครอบครองส่วนบุคคล
รายงานคนเกิด. (2470). เอกสารรายงานคนเกิด. เอกสารในความครอบครองส่วนบุคคลของคุณประเสริฐศักดิ์ ตรงต่อกิจ, พิษณุโลก.
หนังสือและวิทยานิพนธ์
Cohen, Paul T. (2021). “Holy Men of Another Kind: A Comparative Study of Millennialism in Northern Thailand and the Lower Mekong Region.” Journal of the Siam Society. Vol. 109, Pt. 1: pp. 83–100.
Davis, Natalie Zemon. (1983). The Return of Matin Guerre, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Ginzburg, Carlo. (1989). The Cheese and The Worms: The Cosmos of a Sixteenth-Century Miller. New York: Dorset Press.
Keyes, Charles F. (1977). “Millennialism, Theravada Buddhism, and Thai Society,” The Journal of Asian Studies, Vol. 36, No. 2 February, pp. 283-302.
Scott, James C. (2017). Against the Grain: A Deep History of the Earliest States. New Haven and London: Yale University Press.
Scott, James C. 2009. The Art of Not Being Governed: An Anarchist History of Upland Southeast Asia. New Haven&London: Yale University Press.
กำพล จำปาพันธ์. (2552). “ข่าเจือง: กบฏผู้มีบุญในพระราชอาณาเขตสยาม พ.ศ. 2415-2436.” วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
กำพล จำปาพันธ์. (2555).ข่าเจือง: กบฏไพร่-ขบวนการผู้มีบุญหลังสถาปนาพระราชอาณาเขตสยาม-ล้านช้าง. นนทบุรี: เมืองโบราณ.
กรรภิรมย์ สุวรรณานนท์. 2524. “พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวกับการสร้างชาติไทย.” วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ประเจตดรุณพันธ์, ขุน. 2478. “ปาฐกถาเรื่องสภาพของจังหวัดพิษณุโลก.” ใน ปาฐกถาของผู้แทนราษฎร เรื่อง สภาพของจังหวัดต่างๆ. กรุงเทพฯ: บริษัทอมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จำกัด.
คมเนตร ญาณโสภณ. 2534. “อำนาจท้องถิ่นแบบจารีตและผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงการปกครองท้องถิ่นในยุคเทศาภิบาล.” วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
จิราภรณ์ สถาปนะวรรธนะ. 2552. ประวัติศาสตร์ชุมชนทุ่งสาน. พิษณุโลก: คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร.
จิราภรณ์ สถาปนะวรรธนะ. 2544. “ไอ้แจ้งคนจริงไม่ได้ยิงขุนจง.” ใน ปริทัศน์ประวัติศาสตร์: รวมบทความเพื่อเป็นเกียรติแก่รองศาสตราจารย์วุฒิชัย มูลศิลป์ เนื่องในโอกาสเกษียณอายุราชการ ปี พ.ศ.2544. วินัย พงศ์ศรีเพียง. (บรรณาธิการ). กรุงเทพฯ: รุ่งแสงการพิมพ์: น. 147-155.
จอห์นสตัน, เดวิด. 2530. สังคมชนบทและเศรษฐกิจข้าวของไทย พ.ศ.2423-2473. แปลโดย พรภิรมณ์ เอี่ยมธรรมและคณะ. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
ฉลอง สุนทราวาณิชย์. 2527. “ความเชื่อเรื่องพระศรีอาริย์และกบฏผู้มีบุญในภาคอีสาน: ข้อสังเกตเบื้องต้นว่าด้วยอุดมการณ์และผู้นํา” ใน ความเชื่อพระศรีอาริย์และกบฏผู้มีบุญในสังคมไทย. บรรณาธิการโดย พรเพ็ญ ฮั่นตระกูล และ อัจฉราพร กมุทพิสมัย. กรุงเทพมหานคร : สร้างสรรค์.
ชาติชาย มุกสง. 2554. “ประวัติศาสตร์ที่หายไป: คนเล็กๆ ที่ถูกลืมกับวิธีการศึกษาแนวจุลประวัติศาสตร์ (microhistory).” วารสารประวัติศาสตร์: น. 48-75.
ชาติชาย มุกสง. 2563. “เนยแข็งของการ์โล กินบูร์ก: จุลประวัติศาสตร์และประวัติศาสตร์สังคมสำนักอิตาลี” ใน วิธีวิทยาในการศึกษาประวัติศาสตร์. บรรณาธิการโดย ชนิดา พรหมพยัคฆ์ และณัฏฐพงษ์ สกุลเลี่ยว. กรุงเทพฯ: สยามปริทัศน์: น.417-461.
เตช บุนนาค. 2548[2532]. การปกครองระบบเทศาภิบาลของประเทศสยาม พ.ศ.2435-2458: กระทรวงมหาดไทยสมัยสมเด็จพระบรมวงศ์เธอกรมพระยาดำรงราชานุภาพ. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
ธิบดี บัวคำศรี. 2563. “ประวัติศาสตร์ของนายเนียมผู้ไม่มีประวัติศาสตร์: บททดลองเล่าประวัติศาสตร์ของคนธรรมดาในแบบที่ต่างออกไป” ใน วิธีวิทยาในการศึกษาประวัติศาสตร์. บรรณาธิการโดย ชนิดา พรหมพยัคฆ์ และณัฏฐพงษ์ สกุลเลี่ยว. กรุงเทพฯ: สยามปริทัศน์: น. 465-520.
นรัตถรักษา. 2521. “บันทึกประสบการณ์ เรื่องการสืบสวนคดี เคล็ดลับต่างๆ” ใน อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพหลวงนรัตถรักษา ต.ช., ต.ม. ณ วัดสระแก้วปทุมทอง อำเภอเมืองพิษณุโลก จังหวัดพิษณุโลก วันอาทิตย์ที่ 9 กรกฎาคม.
นัยนา หงษ์ทองคำ. 2520. “พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวและคณะราษฎร,” (วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
นนทพร อยู่มั่งมี. 2547. “การปล้นและลักกระบือในทุ่งรังสิต: ภาพสะท้อนการเสื่อมคลายของระบบอุปถัมภ์แบบนักเลง.” วารสารอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 33, 2 (ก.ค.-ธ.ค.): น.27-79.
พิพัฒน์ กระแจะจันทร์. 2554. “โจร โรคระบาด ชีวิตชาวนา และการจัดการระบบชลประทาน ในทุ่งรังสิต สมัยรัชกาลที่ 5.” ศิลปวัฒนธรรม. ปีที่ 33 ฉบับที่ 2 (ธันวาคม): น.142-169.
พีรศักดิ์ ชัยได้สุข. 2545. “โจรในบริเวณที่ราบลุ่มภาคกลางยุคการปฏิรูปการปกครอง รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว.” วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
พีรศักดิ์ ชัยได้สุข. 2551. ชาติเสือต้องไว้ลาย. กรุงเทพฯ: มติชน.
วราภรณ์ เรืองศรี. 2563. “ละครชีวิตของมาแต็ง แกร์: การเขียนประวัติศาสตร์คนสามัญของนาตาลี ซีโมน เดวิส” ใน วิธีวิทยาในการศึกษาประวัติศาสตร์. บรรณาธิการโดย ชนิดา พรหมพยัคฆ์ และณัฏฐพงษ์ สกุลเลี่ยว. กรุงเทพฯ: สยามปริทัศน์: น.373-416.
วัลลภา เครือเทียนทอง. 2519. “การปฏิรูปการปกครองลานนาไทยในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว.” วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ศิริวรรณ นุ้ยเมือง. 2521. “การปกครองมณฑลพิษณุโลกในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ.2437-2453.” วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.
สัณหกิจวิจารณ์, หลวง. 2455. หลักกฎหมายลักณพยาน. จันทบุรี: โรงพิมพ์พาณิชเจริญ.
อนุสรณ์ในงานฌาปนกิจศพ คุณแม่สังเวียน เจริญการ(อินทุภูติ). 2530. ณ ฌาปนสถานวัดโพธิ์ อ.เมือง จ.นครราชสีมา วันพุธที่ 24 มิถุนายน.
อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพหลวงนรัตถรักษา ต.ช., ต.ม. 2521. ณ วัดสระแก้วปทุมทอง อำเภอเมืองพิษณุโลก จังหวัดพิษณุโลก วันอาทิตย์ที่ 9 กรกฎาคม.
อุราลักษณ์ สิถิรบุตร. 2526. “มณฑลอีสานและความสำคัญในทางประวัติศาสตร์.” วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร.
สื่อออนไลน์
The Isaan Record. 2020. “Live (สด) อ.ถนอม ชาภักดี ศิลปินอีสาน เปิดงาน Khon Kaen Manifesto” [วีดีโอ]. เข้าถึงได้จาก <https://www.facebook.com/IsaanRecordThai/videos/709591519666312/>, สืบค้นเมื่อวันที่ 1 สิงหาคม 2565.
The Isaan Record. 2021. “ซีรีส์ชุด ผีบุญในอีสาน (5) – จากขบถผีบุญสู่ราษฎร’ 63” เข้าถึงได้จาก < https://theisaanrecord.co/2021/06/02/phi-bun-rebellion-5/>, สืบค้นเมื่อวันที่ 1 สิงหาคม 2565.
วรัญญู อินทรกำแหง. 2022. “ทุ่งสังหารแห่งอีสาน: ครบรอบ 120+1 ปี ปราบกบฏผู้มีบุญ ณ บ้านสะพือ ประวัติศาสตร์มืดที่กาลเวลากลบฝัง” เข้าถึงได้จาก <https://thestandard.co/120-1-years-anniversary-of-defeat-the-merit-rebellion-of-ban-saphue/>, สืบค้นเมื่อวันที่ 1 สิงหาคม 2565.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Damrong Journal of The Faculty of Archaeology Silpakorn University

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
บทความนี้เป็นผลงานของข้าพเจ้าแต่เพียงผู้เดียว และ/หรือเป็นผลงานของข้าพเจ้าและผู้ร่วมงาน ตามชื่อที่ระบุในบทความจริง และเป็นผลงานที่มิได้ถูกนำเสนอหรือตีพิมพ์ที่ใดมาก่อน