การใคร่ครวญและการโหยหาอดีต: ความเป็นนิราศในนิราศนครวัด

บทคัดย่อ

บทความนี้มุ่งวิเคราะห์นิราศนครวัดพระนิพนธ์สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพเพื่อแสดงให้เห็นว่านิราศร้อยแก้วเรื่องนี้มิได้เป็นเพียงบันทึกการเดินทางและบันทึกความรู้ต่างๆ เกี่ยวกับประเทศกัมพูชาดังที่เป็นที่รู้จักกันดีเท่านั้น แต่มีองค์ประกอบสำคัญของความเป็นวรรณคดีนิราศคือ “การโหยหาอดีต” ซึ่งกลายมาจาก “ความพลัดพราก” รวมทั้ง “การใคร่ครวญ” คล้าย “การครวญ” ที่เป็นแก่นสำคัญของนิราศตามขนบเดิม ผ่านการสะท้อนคิดถึงความยิ่งใหญ่ของไทยในอดีต ซึ่งได้แปรเปลี่ยนเป็นมิตรภาพระหว่างไทยและกับกัมพูชา รวมทั้งการก้าวข้ามความขัดแย้งในบริบทใหม่หลังการเข้ามาของลัทธิจักรวรรดินิยมในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้