วิหารน้ำแต้ม-วิหารพระเจ้าศิลา วัดพระธาตุลำปางหลวง : การเปลี่ยนแปลงนาคทัณฑ์กับข้อสันนิษฐานการกำหนดอายุวิหาร

บทคัดย่อ

วิหารน้ำแต้มและวิหารพระเจ้าศิลามีผังโครงสร้างแบบวิหารล้านนารุ่นเก่า คือตั้งอยู่บนฐานเตี้ย ส่วนฐานและผนังวิหารยกเก็จออกมาด้านหน้า 2 ห้อง ด้านหลัง 1 ห้อง หลังคาลดชั้นตามเก็จวิหาร ส่วนผนังของวิหารน้ำแต้มยังเป็นฝาย้อย(ฝาไม้)เขียนลายจิตรกรรมอันสัมพันธ์กับลายคำประดับเสา ต่างจากวิหารพระเจ้าศิลาที่ใช้คอนกรีตก่อปูนฉาบเรียบ อีกทั้งส่วนประดับหลังคาอย่างช่อฟ้า ใบระกา หางหงส์ และเครื่องลำยองเป็นงานช่างแบบภาคกลาง รวมไปถึงหน้าบันและโกงคิ้ว (รวงผึ้ง) หล่อจากคอนกรีดทั้งหมด จากการศึกษาที่ผ่านมาบ่งชี้ว่าวิหารสองหลังนี้น่าจะมีมาแล้วตั้งแต่ก่อนพุทธศตวรรษที่ 24 โดยวิหารพระเจ้าศิลาอาจสร้างขึ้นพร้อมกับพระธาตุ หรือคราวที่มีการสร้างวิหารพระพุทธและวิหารน้ำแต้ม ส่วนวิหารน้ำแต้มจัดว่าเป็นวิหารรุ่นเก่าที่ศิลปกรรมส่วนใหญ่มีการบูรณะตามแบบแผนเดิม

นักวิชาการได้ให้ความเห็นว่านาคทัณฑ์ประดับวิหารน้ำแต้มและวิหารพระเจ้าศิลา เป็นตัวอย่างศิลปกรรมดั้งเดิมที่สร้างขึ้นพร้อมกับวิหาร และเป็นส่วนโครงสร้างสำคัญที่ได้รับการบูรณะน้อยมาก โดยแบ่งออกเป็นสองแนวคิด คือนาคทัณฑ์วิหารน้ำแต้มมีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 21 และอีกแนวคิดระบุว่าไม่เก่าไปกว่าพุทธศตวรรษที่ 23 ส่วนนาคทัณฑ์วิหารพระเจ้าศิลาสร้างขึ้นหลังวิหารน้ำแต้มเล็กน้อย หรือในช่วงเวลาไล่เลี่ยกัน ทั้งนี้ผู้เขียนได้ทำการศึกษาลวดลายต่างๆพบว่านาคทัณฑ์ในปัจจุบันไม่ใช่งานช่างเมื่อแรกสร้าง แต่เป็นงานช่างเมื่อครั้งบูรณะเปลี่ยนเสริมในภายหลัง อันได้แก่ วิหารน้ำแต้มพบนาคทัณฑ์สองช่วง คือไม่เก่าไปกว่าพุทธศตวรรษที่ 23 และพุทธศตวรรษที่ 24 ส่วนนาคทัณฑ์วิหารพระเจ้าศิลาเป็นงานช่างรุ่นหลังวิหารน้ำแต้มชัดเจน คือปลายพุทธศตวรรษที่ 23-24 และยังมีการบูรณะเปลี่ยนแปลงอยู่บ่อยครั้งจนถึงช่วงพุทธศตวรรษที่ 25