การระบุถึงคนพิการในกฎหมายการสื่อสารของประเทศไทย

บทคัดย่อ

บทความวิจัยเรื่อง การระบุถึงคนพิการในกฎหมายงานสื่อสารในประเทศไทย มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสถานการณ์คนพิการในประเทศไทย ตลอดจนการให้ความหมาย และการระบุถึงสิทธิ หน้าที่ทางด้านงานสื่อสารของคนพิการในประเทศไทย ผ่านกฎหมายและข้อกำหนดต่างๆที่เกี่ยวข้อง โดยงานวิจัยชิ้นนี้ ใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ ด้วยวิธีการวิเคราะห์เอกสาร จากเอกสาร ประกาศ กฎหมาย และเนื้อหาอื่นๆที่เกี่ยวข้อง หลังจาก พ.ศ. 2540

การศึกษาพบว่า สถานการณ์คนพิการและงานสื่อสารในประเทศไทยมีการระบุถึงสิทธิและหน้าที่ของคนพิการครั้งแรกในกฎหมายรัฐธรรมนูญปี พ.ศ. 2540 เป็นฉบับแรก โดยมีการกล่าวถึงภาพรวมเรื่องความเสมอภาค และความเป็นมนุษย์ แต่ยังไม่ได้ระบุถึงด้านใดด้านหนึ่งโดยเฉพาะ ต่อมาได้มีการจัดทำปฏิญญาว่าด้วยสิทธิคนพิการไทย พ.ศ. 2541 ซึ่งมีการระบุถึงสิทธิของคนพิการในแง่ของผู้รับสาร ที่ควรจะได้รับรู้ข่าวสารและการประชาสัมพันธ์เทียบเท่ากับบุคคลอื่นๆในสังคม โดยเป็นข้อกำหนดฉบับแรกที่กล่าวถึงองค์ประกอบเชิงรูปธรรมในการเอื้อให้เกิดการสื่อสารของคนพิการ ทั้งนี้ ในปฏิญญาดังกล่าว เริ่มมีการระบุถึงวิธีการ เช่น การใช้อักษรเบรลล์ และเครื่องมืออิเล็กทรอนิกส์ เพื่อช่วยให้คนพิการสามารถเข้าถึงข้อมูลข่าวสารได้มากขึ้น แต่ยังไม่ระบุเรื่องกระบวนการจัดทำให้เป็นรูปธรรม โดยหลังจากนั้น ได้มีกฎหมายอีกหลายฉบับที่ทำให้เกิดความเป็นรูปธรรมในเรื่องสิทธิคนพิการและการสื่อสารใน 2 สายหลัก คือ สายโทรคมนาคม และสายการสื่อสารผ่านสื่อมวลชน จนกระทั่งถึง พ.ศ. 2559 ได้มีการออกประกาศเพื่อส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิคนพิการให้เข้าถึงสื่อโทรทัศน์ได้มากขึ้น โดยกำหนดให้มีการให้บริการเสียงบรรยายภาพ คำบรรยายแทนเสียง และล่ามภาษามือ ตามอัตราที่กำหนด ทั้งนี้ได้ระบุถึงบทลงโทษ และมาตรการส่งเสริมไว้อย่างชัดเจน แต่อย่างไรก็ตาม สถานีโทรทัศน์ส่วนใหญ่ก็ยังไม่ปรากฏการให้บริการตามประกาศนั้นอย่างเป็นรูปธรรม จนต้องมีการออกประกาศเพื่อเลื่อนการบังคับใช้ออกไปอีกถึงสองครั้ง ในปี พ.ศ. 2560

การระบุถึงคนพิการในกฎหมายการสื่อสารในประเทศไทย แบ่งออกเป็นสองส่วนใหญ่ๆ คือ (1) การระบุถึงคนพิการในงานสื่อสารโทรคมนาคมและการเข้าถึง โดยมีการระบุในรายละเอียดของอุปกรณ์และบริการเสริม และ (2) การระบุถึงคนพิการในงานสื่อสารมวลชน ซึ่งมีการกล่าวถึงรายละเอียดไว้ 2 ส่วนย่อยคือ มิติเกี่ยวกับบริการเสริมที่ทางผู้ผลิตรายการโทรทัศน์จะต้องจัดให้มีบริการ และมิติเรื่องการเข้าไปมีส่วนร่วมในองค์กรผลิตรายการโทรทัศน์ โดยเมื่อพิจารณาจากพัฒนาการการระบุถึงคนพิการในกฎหมายการสื่อสารของประเทศไทยแล้ว พบว่ามีการพัฒนาในเชิงรูปธรรมขึ้นเป็นลำดับ ทั้งนี้พัฒนาการดังกล่าวมีความสอดคล้องกับชุดความคิดด้านสังคมสงเคราะห์ในการสร้างอัตลักษณ์ของคนพิการ รวมถึงอาจจะต้องมีการเพิ่มเติมความร่วมมือจากหน่วยงานเอกชน ในการเปิดโอกาสและการประชาสัมพันธ์การร่วมมือและการเข้าถึงของคนพิการในประเทศไทย เพื่อเป็นการพัฒนาความเท่าเทียมกันในสังคมได้ต่อไปในอนาคต