บทบาทผู้นำชุมชนกับการธำรงอัตลักษณ์ประเพณีแห่ดาวบ้านท่าแร่ ตำบลท่าแร่ อำเภอเมือง จังหวัดสกลนคร

บทคัดย่อ

การวิจัยเรื่องบทบาทผู้นำกับการธำรงอัตลักษณ์ประเพณีแห่ดาวบ้านท่าแร่ ตำบลท่าแร่ อำเภอเมือง จังหวัดสกลนคร มีวัตถุประสงค์ 1) ศึกษาประวัติความเป็นมา วิวัฒนาการของประเพณีแห่ดาว 2) ศึกษารูปแบบอัตลักษณ์ประเพณีแห่ดาว 3) ศึกษาบทบาทผู้นำในการธำรงอัตลักษณ์ประเพณีแห่ดาว เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) ด้วยวิธีการสัมภาษณ์แบบเจาะลึก (In-depth interview) ผู้ให้ข้อมูล 20 คน ประกอบด้วย ผู้นำชุมชนท่าแร่ 10 คน คนในชุมชนท่าแร่ 6 คน คนนอกชุมชนท่าแร่ที่เคยเข้าร่วมประเพณี 4 คน จากนั้นนำข้อมูลมาจัดหมวดหมู่ ทำการวิเคราะห์ข้อมูล และนำเสนอในรูปการพรรณนาวิเคราะห์ (Descriptive Analysis)

ผลการวิจัยพบว่า 1) ประเพณีแห่ดาวเกิดขึ้นพร้อมกับการตั้งชุมชนท่าแร่ในค.ศ.1884 (พ.ศ.2427) ซึ่งเป็นชุมชนคริสต์นิกายโรมันคาทอลิก โดยการนำของบาทหลวงเกโก มิชชันนารีชาวฝรั่งเศส และครูทัน ครูคำสอนชาวเวียดนาม ที่ได้นำคริสตชน 40 ครอบครัว (เป็นชาวเวียดนาม คนท้องถิ่นที่ถูกกล่าวหาว่าเป็นปอบ) ล่องแพข้ามหนองหานมาอีกฝั่งและตั้งเป็นชุมชนท่าแร่ในปัจจุบัน ประเพณีแห่ดาวเกิดจากความเชื่อทางคริสต์ศาสนาในการเฉลิมฉลองการกำเนิดของพระเยซูเจ้า ที่โหราจารย์ได้ตามดวงดาวไปจนพบสถานที่ประสูติ ชาวคริสต์จึงถือกันว่าดวงดาว เป็นสัญลักษณ์แห่งการประสูติในฐานะเป็นพระผู้ช่วยให้รอด จากอดีตจนถึงปัจจุบันประเพณีแห่ดาวมีวิวัฒนาการ 3 ช่วง คือ ยุคดั้งเดิม ยุควิวัฒนาการ และยุคการท่องเที่ยว 2) รูปแบบอัตลักษณ์ประเพณีแห่ดาว มี 2 ประเภท คือ แห่ดาวแบบดั้งเดิมหรือที่เรียกว่าแห่ดาวมือถือ และแห่ดาวใหญ่หรือขบวนแห่ดาวประกวด ซึ่งทั้งสองเป็นองค์ประกอบหลักของประเพณีแห่ดาวในปัจจุบัน นอกจากนั้นยังมีกิจกรรมเสริมที่เป็นอีกหนึ่งปัจจัยที่ทำให้แห่ดาวเป็นที่รับรู้ (Perception) ของคนภายนอก ซึ่งทำหน้าที่ส่งเสริมสนับสนุนกันและกัน จนกลายมาเป็นอัตลักษณ์ของประเพณีแห่ดาวที่มีแห่งเดียวในประเทศไทย 3) ผู้นำชุมชน 3 ประเภท คือ ผู้นำทางสังคม ได้แก่ พระคุณเจ้า ที่เป็นผู้นำทางจิตวิญญาณคาทอลิกในมิสซังท่าแร่-หนองแสง และในวัดอาสนวิหารอัครเทวดามีคาแอล ผู้นำทางการเมือง ได้แก่ เทศบาลตำบลท่าแร่ และผู้นำทางธุรกิจ ได้แก่ ผู้ประกอบการในชุมชน มีบทบาทเป็นอย่างมากในการธำรงอัตลักษณ์ของแห่ดาว โดยเป็นผู้กำหนดทิศทาง รูปแบบขั้นตอน และเป็นผู้บริหารจัดการให้กิจกรรมดำเนินไปตามแผนงานที่วางไว้ โดยผสานความร่วมมือกับชุมชน วัด โรงเรียน และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง 4) การสืบสานประเพณีแห่ดาวเป็นหน้าที่ของสถาบันหลักในชุมชนอันได้แก่ บ้าน วัด และโรงเรียน ที่ต้องเป็นผสานความร่วมมือในการปลูกฝังคติความเชื่อ ค่านิยม การตระหนักรู้ถึงคุณค่าประเพณีแห่ดาวแก่เยาวชน ผู้อาวุโสต้องเป็นผู้นำในการสร้างความร่วมมือกับภาครัฐ เอกชนและบุคคลภายนอกที่เข้ามามีส่วนร่วมในการดำเนินงาน ชุมชนต้องปรับบทบาทของตนเองให้มีความโดดเด่นเป็นแม่งานหลัก ภาครัฐและเอกชนก็ต้องปรับบทบาทตนเองเป็นเพียงผู้สนับสนุน (Supporter) และผู้ประชาสัมพันธ์ (Promoter) อันจะทำให้แห่ดาวธำรงอยู่ได้อย่างยั่งยืน