ลีลาการเทศน์มหาชาติในท้องถิ่นล้านนา

บทคัดย่อ

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์ลีลาภาษาระดับคำและประโยคและวิเคราะห์ลีลาภาษาระดับข้อความในวรรณคดีเทศน์มหาชาติล้านนาเรื่อง มหาเวสสันดรชาดกโดยใช้ข้อมูลจากคัมภีร์เทศน์มหาชาติฉบับวิงวอนหลวงและพระนักเทศน์ในจังหวัดเชียงใหม่และใช้กรอบแนวคิดในการวิเคราะห์ตัวบท คือ แนวคิดสุนทรียศาสตร์ซึ่งผู้วิจัยปรับประยุกต์ใช้แนวคิดของ วรวรรธน์ ศรียาภัย การจำแนกหมวดคำ ชนิดและโครงสร้างของวลีของวิจินต์ ภาณุพงศ์ใน 2 ประเด็นคือ 1.ลีลาภาษาระดับคำและประโยค และ 2.ลีลาภาษาระดับข้อความได้ประยุกต์ใช้แนวคิดของปฏิพันธ์ อุทยานุกูล เป็นการใช้ภาษาที่มุ่งให้เกิดความงามในลักษณะภาพพจน์ และรสวรรณคดี

ผลกการวิจัยพบว่า การเทศน์มหาชาติ 13 กัณฑ์ ลีลาการใช้ระดับคำจะเห็นว่า คำในคัมภีร์เทศน์เป็นคำภาษาไทยกลางบ้าง ภาษาถิ่นเหนือบ้างแต่เวลาพระเทศน์จะเปลี่ยนเสียงเป็นภาษาท้องถิ่นล้านนา ทำนองและจังหวะลีลาประกอบกันจึงมีการต่อเติมคำบ้าง ละคำบางคำในประโยคบ้างตามบริบทของพื้นที่และเวลาเช่นคำเดี่ยวว่า ถึง เป็น เถิง หรือถ้าเขียนว่า เถิง มักเอื้อนเสียงว่า เติง และคำมากพยางค์ว่า ตระกูล เวลาเทศน์จะเปลี่ยนเสียงเป็น ขะกูล เป็นต้น ส่วนลีลาในคัมภีร์ระดับประโยคเช่น การซ้ำคำในแต่ละประโยคฟังแล้วเกิดความไพเราะว่า ตัวอะไรจักว่านกเค้าแต่ยังไม่ใช่ จักว่าลิงดง แต่ก็ยังบ่ใช่ จักว่ากวางฟานมี 4 เท้า แต่ทำไมมันปีนต้นไม้ได้ เป็นต้น และระดับข้อความ เช่น “พระยาเนื้อทังสาม อันมีตัวงามพีใหญ่ ขออิ่นดูกูนางหน่อท้าว   น้องแห่งสูเจ้าชื่อว่ามัทที”จากข้อความพบว่า การใช้กลุ่มคำ 1 หรือ 2 ประโยคเพื่อขยายคำว่า มัทที